БОКС 2028-ЖЫЛКЫ ОЛИМПИАДАНЫН ПРОГРАММАСЫНАН КИРБЕЙ КАЛАБЫ?

Учурда Эл аралык Олимпиада комитети (ЭОК) Эл аралык бокс ассоциациясына (IBA) мүчө болгон федерациялардын мушкерлерине 2028-жылкы Олимпиада оюндарына катышууга уруксат бербей жатканы кайчы пикирлерди жаратууда. Бул жагдайдын кандай чечилээрине дүйнө коомчулугу да кабатыр болуп турушат.  

Акыркы бир нече жылдан бери ЭОК  Эл аралык бокс ассоциациясындагы көйгөйлөр — коррупция жана паракорлук боюнча айыптоолор менен күнөөлөп келет.

2020-жылдын декабрында IBAнын президенти болуп, Россиянын бокс федерациясынын мурдагы башчысы Умар Кремлев шайлаган. Кремлев Эл аралык Олимпиада комитетинин сунуштарын эске албай реформаларды жүргүзүп жатканы ЭОКтун талаптарын канааттандырбай, итиркейин келтирүүдө. Бирок, өзгөчө мүдүрүлткөн тоскоолдуктардын арасында азыр санкцияларга кабылган Газпромго IBA каржылык көз карандылык болуп, башкы демөөрчү кылганы өзгөчө  шылтоо болууда.

Мындан тышкары IBA ышкыбоздордун бокс уюмун башкаруу борбору Лозанна шаарынан Москвага көчүп кеткени да Эл аралык Олимпиада комитетин ыңгайсыз абалга калтырып, IBAга ишенбөөчүлүк улам тереңдеп кеткендей.

2022-жылдын сентябрында IBA дагы жөн жатпай Украинанын бокс федерациясын мүчөлүгүн токтоткону тирешүүнү күчөттү. Ошондой эле 2022-жылдын октябрында IBA Орусия менен Беларуссиянын мушкерлерине дүйнө жана континенталдык чемпионаттарда, эл аралык турнирлерде өз желектери жана Гимндери астында беттешүүгө чыгууга уруксат берген.

2022-жылы Эл аралык Олимпиада комитети болуп көрбөгөндөй чечим кабыл алып,  өз спорт айдыңында IBA колдогон боксту четке кагып,  анын таасирин жокко чыгарууну максат кылып, Париждеги олимпиада оюндарын өздөрү өткөрүү демилгесин колго алышаарын билдирген эле.  ЭОКтун спорт директору Кит Макдоннелл бокс боюнча IBA ышкыбоздор ассоциациясынын президенти Умар Кремлевдин дарегине кат жөнөтүп, эки уюмдун тиреши тереңдеп кеткен.

«Учурда ЭОКтун чечими менен бокс 2028-жылы Лос-Анжелесте өтө турган жайкы Олимпиада оюндарынын спорттук программасына киргизилген жок. Чыныгы өзгөрүүлөрдүн жоктугун эске алуу менен, ЭОК Аткаруу кеңеши бул чечимди жокко чыгара албайт жана олуттуу тынчсыздануу менен IBAнын башкаруусуна мониторинг жүргүзүүнү улантат», — деп жазган Кит Макдоннелл.

-2023-жылы жайында, Эл аралык Олимпиада комитети (ЭОК) тарабынан  IBA таануудан ажыратылып, Париж олимпиада оюндарындагы бокс мелдештерин  өткөрүүнү өз мойнуна алган. IBA уюмунун Олимпиадалык кыймылдан четтетилишин кийин Спорттук арбитраждык сот (CAS) колдогон. Ошентип Париж Олимпиадасында бокс боюнча мелдештерди ЭОК өз демилгеси менен өткөрдү.

Учурда IBAдан башка дүйнөлүк бокс уюму түзүлүп, азыркы учурда эле ага 37 мамлекет мүчө болду. ЭОК бул жаңы түзүлгөн уюмга быйыл октябрь айына чейин мөөнөт берип, эгерде 50 мамлекет мүчө болсо, анда 2028-жылкы олимпиада оюндарында бокс мелдештерин алар өткөрүүгө уруксаат берээрин билдирген. Ошондуктан, менин оюмча октябрга чейин 50 мамлекет бул жаңы уюмга мүчө болот деп ойлойм. Олимпиадага чейин 4 жыл убакыт бар, 2028-жылы Лос-Анжелесте бокс программага кошулат деп ишенем, -дейт Кыргызстандын Улуттук бокс федерациясынын президенти, Жогорку Кеңештин экс-депутаты Үмбөталы Кыдыралиев.

Ушул жылдын июль айында Парижде күндөлүк брифингде Эл аралык Олимпиада комитетинин өкүлү Марк Адамс ЭОК мындан ары бокс боюнча олимпиадалык турнирлерди уюштурбай турганын расмий билдирген.

-2028-жылга чейин Лос-Анжелес Олимпиадасында бокс боюнча мелдештерди өткөрө турган орган түзүлүүгө ЭОК аракет кылып, IBAнын таасирин басаңдатып, алардын мүмкүнчүлүктөрүн четке сүрүүгө аракет кылып, өздөрүнүн демилгеси менен жаңы түзүлгөн Дүйнөлүк бокс уюмун сүрөөнгө алып жаткан учуру. Биз эки уюм менен бирдей калыс мамиле кылып, кыргыз боксун өнүктүрүүгө болгон аракетибизди уланта беребиз. Менин оюмча, бокс эң таасирдүү, тарыхы терең спорт болгондуктан олимпиада оюндарынын программасынан алынбайт. Дүйнө коомчулугу, бокс ишмерлери, күйөрмандар дагы мындайга жол бербейт,-деген пикирин билдирди  Дене тарбия жана спорт департаментинин директору, бокс боюнча жаштар арасында дүйнө чемпиону Айбек Абдымомунов.

Бул жагдай тууралуу Париж олимпиадасынын күмүш байге ээси Мунарбек Сейтитбек уулунун алгачкы устаты, Кыргызстанга эмгек сиңирген машыктыруучу, ОшМУнун профессору Турдалы Оморов мындай пикирин билдирди:

-Бокс олимпиадалык программадан чыгарылат деп бир топ жылдан бери эле айтылып келатат. Бул спорт-  100 жылдан ашуун убакыттан  бери олимпиаданын эң таасирдүү түрү болуп келген. Ошондуктан дагы 4 жыл убакыт бар. Дагы талаш-тартыш улана берет. Бирок, бардык өлкөлөр ЭОКтун мындай чечимин колдобойт. Убагында деле спорттук күрөштү олимпиададан чыгарабыз дешкен.

Бирок, ишке ашкан эмес. Мурда бокста 13 салмак боюнча олимпиадалык таймашуулар болсо, кийин эркектер арасында 7 салмак,кыз-келиндер арасында 6 салмак кылышып, өзгөртүп, кыскартып салышкан. Эгерде кыз-келиндер боксу боюнча терс пикирлер жаралып, дүйнө коомчулугу нааразы болсо, кыз-келиндер боксун кыскартып койсо болот да. Ал эми жыл өткөн сайын  IBAнын таасирин жогорулап, кадыр-баркы көтөрүлүп жатканы ЭОКко жакпай жатат окшойт. Мурда эки жылда бир ирет дүйнө чемпионаты өткөрүлүп келсе,  IBA ышкыбоздор ассоциациясынын президенти Умар Кремлев болгону ар жыл сайын өткөрүлүп, жеңүүчүлөргө акчалай сыйлыктар берилүүдө. 2032-жылы ар бир салмактагы дүйнө чемпионуна 1 миллион АКШ доллары сыйлык берилээрин билдирген эле. Ошондой эле Париж олимпиадасынын чемпиондоруна  IBA өзүнчө 200 миң доллар байге берүүгө убада кылган. Ышкыбоздор ассоциациясы мушкерлерге  жакшы шарт түзүп берүү менен күчтүү, таасирдүү уюмга айланып баратат. Ошондуктан 2028-жылы Лос-Анжелесте боксту программадан алып салууга мүмкүн эмес. Андай болсо олимпиаданын кызыкчылыгы кетип, дүйнө коомчулугунун нааразычылыгын жаратат, -дейт Турдалы Оморов.

Мына ушундай эле пикирин  Мунарбек Сейитбек уулунун жеке устаты, Кыргызстанга эмгек сиңирген машыктыруучу Беганас Султанбаев да айтты.

-Спорт саясаттан тышкары болушу шарт эле. Бирок, батыш өлкөлөрү Россия менен Белоруссияга санкция кылуу менен мелдештерге катыштырбай, Умар Кремлев жетектеген IBA ЭОК четке сүрүп салуу саясатын ишке ашырууда аракет кылууда. 2028-жылга чейин убакыт бар. Дагы далай пикирлер ойлор айтылып, ынтымакка келген чечими кабыл алынып, бокс олимпиаданын программасында калышы зарыл. Ошондуктан эки уюмдун тирешинен башка өлкөлөрдүн мушкерлери жабыр тартпашы керек. Кыргызстан эгемен болгону бокс боюнча Парижде алгачкы олимпиадалык медалдын ээси болуп, жаштарды Мунарбек шыктандырып койду. Ошондуктан уучубуз куру эмес, 2028-жылкы олимпиадалык оюндарга биздин жигиттер барып, байгелүү орундарды ээлейт деген ишеним зор. Мунарбекке  IBA ышкыбоздор ассоциациясынын президенти Умар Кремлев убада кылган 50 миң АКШ доллары сыйлык да берилет деп ишенем, -дейт Беганас Султанбаев.

-Париж олимпиадасынын финалында өзбекстандык атаандашым качып, рингде бийлегендей шоу кылып, ачык беттешүүгө чыкпай койду. Калыстар дагы менин айрым упайларымды эсепке алышкан жок. Мен 5:0 эсебинде эмес, 3:2 эсебинде бир упай айырма менен гана утулуп калдым. Дагы бир аз убакыт болгондо утуп алышым да мүмкүн эле. Бирок, ушул  олимпиада тарыхында  Кыргызстанга күмүш медаль утуп келишим деле чоң олжо, ийгилик болду. Мен жакшылап даярдык көрүп, 2028-жылы Лос-Анжелесте Кудай буйурса алтын медаль утууга, чемпион болууга аракет кылам. Олимпиада сөзсүз болооруна ишенем, -дейт Париж олимпиадасынын күмүш, дүйнө чемпионатынын коло байге ээси Мунарбек Сейитбек уулу.

Кыргызстандын бокс спортунун тарыхында  Олимпиада оюндарындагы  алгачкы медалдын ээси 28 жаштагы Мунарбек Сейитбек уулу болду. Буга чейин кыргызстандык мушкерлер Олимпиада оюндарында чейрек финалдык беттештерге чейин гана жетип, байгелүү орундарды ээлеген эмес.

Ош мамлекеттик университетинин бүтүрүүчүсү 28 жаштагы Мунарбек бокс боюнча 2023-жылы Ташкент шаарында өткөн Дүйнө чемпионатынын коло байгесинин ээси. Быйыл Испанияда өткөн Boxam эл аралык мелдешинин жеңүүчүсү болгон. 2018-жылы жаштар арасындагы Азия чемпионатында коло медаль уткан . Беш жолу Кыргызстандын чемпиону аталган. Бир нече эл аралык мелдештердин жеңүүчүсү болуп саналат. Жайкы Олимпиада оюндарына ал алгачкы жолу катышып, тарых жаратып, күмүш байге утуп, күйөрмандарын кубанычка бөлөгөн эле.

Парижде курч атаандаштык менен өткөн олимпиадалык күч сынашууларда  Мунарбек Сейитбек уулу жалпысынан төрт беттеш өткөрдү.

Ал алгач 1/8 финалда кубалык Орта Родригести 3:2 эсебинде, чейрек финалда дүйнө чемпиону жана Панамерика оюндарынын жеңүүчүсү, америкалык мушкери Жамал Харвини 3:2 эсебинде жеңип, жарым финалга жолун ачкан. Жарым финалда жердиги кубалык, учурда Болгариянын намысын коргоп жүргөн Хавьер Ибаньес Диясты 4:1 эсеби менен утуп, финалга чыгып, баш байгеге талапкер болгон.

Ал бокстон 57 килограмм салмакта финалдык беттеште дүйнө жана Азия чемпиону, өзбекстандык Абдумалик Халоков менен беттешип, 5:0 эсебинде утулуп калып, күмүш медаль тагынды.

13-августта Президент Садыр Жапаров Париж олимпиада оюндарына катышкан  16 спортчуга, алардын жеке машыктыруучуларына, устаттарына жана спорттук медицина кызматкерлерине акчалай сыйлыктарды жана спортчулардын ар бирине автоунаанын ачкычын тапшырды.

Олимпиадада күмүш медаль алган мушкер Мунарбек Сейитбек уулуна 10 млн сом жана Жип үлгүсүнөдү автоунааны өлкө башчысы сыйлык катары тапшырды.

Мунарбектин жеңиши кыргызстандык жаштарды шыктандырып, бокска болгон кызыгуусун арттырды.

Жайкы олимпиададагы бокс боюнча мелдештер биринчи жолу 1904-жылы Сент-Луис шаарында өткөн. Ал эми 1912-жылы Стокгольмдо өткөн оюндардын программасына бир жолу гана  кирген эмес. Ошондон бери бокс Олимпиаданын күн тартибинин ажырагыс бөлүгү болуп, күйөрмандардын бүйүрүн кызыткан, таасирдүү мелдеш болуп калган. 100 жылдан кийин  2012-жылы Лондон Олимпиадасында кыз-келиндердин боксу жабыдалга кошулуп, алгачкы жеңүүчүлөр аныкталган.

Ал эми жакында эле Париж шаарында аяктаган Олимпиада оюндарында бокс боюнча 30 өлкөнүн өкүлдөрү медаль тагынган. Эң көп алтын байгени (5 алтын медалды) Өзбекстандын мушкерлери жеңип алды. Андан кийинки орунда кытайлыктар ээлеп, алар 3 алтын медаль утту. Тайвань, Куба, Алжир, Ирландия, Украина бирден алтын байгелүү болушту.

Кабыл Макешов, 

Кыргыз Републикасынын маданиятына эмгек сиңирген ишмер,

спорттук баяндамачы, “Кут Билим”