МАССА. МАССАНЫ ТАРАЗА МЕНЕН ӨЛЧӨӨ

Байсеркеева Жылдыз, Нарын шаарындагы Арстанбек Буйлаш уулу атындагы жалпы орто билим берүүчү мектебинин физика мугалими

Модель: 5Е

Көндүм : Приборлорду колдонуу, байкоо, салыштыруу, классификациялоо, баарлашуу, логикалык чечим чыгаруу, маалыматты анализдөө, мүмкүнчүлүктү генерациялоо, баалоо.

Процесс : Изилдөө, чечим чыгаруу, көйгөйдү креативдүү чечүү.

Контекст: Жергиликтүү

Презентация: https://docs.google.com/presentation/d/1eOZoMjYNL_HK0jsA0Bb4zdMDQtmeHQpZ/edit?usp=sharing&ouid=107829549604338060964&rtpof=true&sd=true

Кызыктыруу

(5 минутага чейин)

Мугалим жомокту окуп берет.

Бир киши айылда май жасап сатчу экен. Аны дайыма айылдын соодагери алып турчу. Бир күнү соодагер май сатып алып, аны таразага салып, анык салмагын текшерүүнү чечет. Тараза көрсөтүп турган сан аны таң калтырат: май так бир килограмм эмес, бир аз азыраак болуп чыгат. Соодагер буга ачууланып, дароо эле май саткан кишиге келет.

«Эй, сен мени алдап жүргөн турбайсыңбы?!» — деп кыйкырыптыр соодагер. «Сен мага ар дайым аз салмактагы май сатып жүрүптүрсүң!»

Май саткан киши тынч гана жылмайып, мындай дептир:

«Эгер ошондой болсо, анда сен дагы менин таразама ишенбей калдың окшойт. Мен сенин мага берген тузуң менен майды өлчөйм. Ар бир килограмм тузга бир килограмм май салам.»

Бул сөздөрдү укканда соодагер өзүнүн чынчыл эместигин аңдап, уялып калат. Анын өзүнүн берген тузу так эмес болуп чыкса керек эле. Ошондон кийин соодагер калыс болуп, таразасын дайыма текшерип, чынчыл болуп иш жүргүзгөн. Ал эми май саткан киши өзүнүн ишине жана чынчылдыгына ишенип, айылдын урматтуу адамы болуп калган экен..

Изилдөө   (10 мүнөт)

Окуучулар кичи топтордо ар кандай нерселерди өз колдору менен жасалган тараза менен салыштырма өлчөшөт.

• Ал үчүн мугалим жип, картон, кайчы даярдап коюшу керек,
• Демонстрацияда колдонулган таразага белгилүү нерсенин массасын ченеп алышат.
• Массасы белгилүү нерсе менен белгисиз нерсенин массасын болжолдуу аныкташат.

Аныкталган массаны тараза менен салыштырышат. Өлчөмдөрдү жазып алышат жана бири-бири менен салыштырышат.

Түшүндүрүү     (8 мүнөт)

Мугалим жаңы темага киришүү үчүн эксперимент учурундагы байкоолор боюнча суроо менен кайрылат.

1. Эксперимент учурунда эмнени байкадыңар?

Демек, ченөө бул салыштыруу. (жомок да, изилдөө да ушул багытта)

2. Эмне менен салыштырдык?

Нерсенин салмагын белгилүү нерсенин салмагы  менен.

Биздин тема “Масса. Массаны тараза менен өлчөө”

Мугалим негизги түшүнүктөрдү жана терминдерди түшүндүрөт:

• Масса деген эмне? Масса, массанын чен бирдиктери (грамм, килограмм) жана ар түрдүү таразалардын иштөө принциптери жөнүндө теориялык материалдын түшүндүрмөсү.
• Видео көрсөтүү: (Фиксики мультфильм) Нерсенин массасын кантип так өлчөө керек?

Тереңдетүү        (10 мүнөт)

Билимди башка кырдаалдарга колдонуп, түшүнүктү тереңдетүү.

Материалдар:

• Электрондук тараза
• Механикалык тараза
• Мензуркалар жана суюктуктар (суунун массасын өлчөө үчүн)
• Курама салмактар (түрдүү массалардын үлгүлөрү)
• Жеке заттар (жүрөкчө, алма, китеп ж.б.)
• Жазуу кагазы жана калемдер

Жүргүзүү:

Топторго бөлүнүү:

1. • Окуучуларды чакан топторго бөлүңүз (2-3 адамдан).

Тапшырмаларды бөлүштүрүү:

1. • Ар бир топко ар кандай массаларды жана таразаларды бериңиз.
   • Топтордон бул массаларды ар кандай таразалар менен өлчөп, натыйжаларды жаздырууну сураныңыз.

Түрдүү кырдаалдарды белгилөө:

1. • Топторго ар түрдүү кырдаалдарды түшүндүрүңүз, мисалы:
     • Катуу заттарды өлчөө: алма, китеп ж.б.
     • Суюктуктарды өлчөө: мензурка колдонуп, суу массасын өлчөө.
     • Чакан заттарды өлчөө: мукабадан жасалган заттардын массасын өлчөө.

Өлчөөлөрдү жазуу жана салыштыруу:

1. • Топтордун натыйжаларын тактага жазып, ар бир өлчөөнүн тактыгын жана айырмаларын талкуулаңыз.
   • Электрондук жана механикалык таразалардын айырмасын жана ар биринин өзгөчөлүктөрүн түшүндүрүңүз.

Талкуулоо:

1. • Окуучуларга төмөнкү суроолорду берип, талкуулаңыз:
     • Эмне үчүн ар кандай аспаптар ар башка натыйжа берүүдө?
     • Кандай кырдаалда кайсы аспапты колдонуу ыңгайлуу жана так болот?
     • Топтор ар кандай массаларды кандайча туура өлчөө керектигин чечишкенине ишенишеби?

Жыйынтыктоо:

1. • Массаны өлчөөдө тактык жана туура аспаптарды тандоо маанилүүлүгүн кыскача түшүндүрүңүз.
   • Ар кандай массаларды өлчөөдө практикалык тажрыйба жүргүзүү үчүн окуучуларды мактап, тапшырманы бүтүрүңүз.

Баалоо (12 мүнөт)

Концепция:

1. Окуучулар массаны өлчөөдө колдонулган ар кандай аспаптарды (электрондук тараза, механикалык тараза, мензурка) жана алардын туура колдонулушун билишти.
2. Окуучулар массаны түрдүү кырдаалдарда практикалык колдонууну түшүнүп, башка чөйрөлөрдө колдонуу мисалдарын билишет.

1-тапшырма: Салыштыруу

• Суроо: Төмөндө эки  нерсенин массасы берилген: алма — 0,2 кг жана китеп — 1,5 кг. Бул эки нерсенин массаларын салыштырып, кайсынысы оор экенин аныктаңыз.

2-тапшырма: Эсептөө

• Суроо: Бир кружка суунун массасы 250 граммды түзөт. Эгерде 4 кружка сууну бир идишке куйса, суунун жалпы массасы канча болот?

3-тапшырма: Бирдиктерди айландыруу

• Суроо: Бир эле заттын массасы 5 килограммды түзөт. Бул массаны граммга айландырыңыз.

4-тапшырма: Массанын айырмасы

• Суроо: Сизде эки таш бар: биринчиси 2,3 кг, экинчиси 1,7 кг салмакта. Бул эки таштын массаларынын айырмасы канча?

5-тапшырма: Күнүмдүк турмуштагы массанын мааниси

• Суроо: Жашооңузда күнүмдүк турмушта массаны өлчөө маанилүү болгон үч мисалды атап бериңиз жана бул массалар эмне үчүн маанилүү экенин түшүндүрүп бериңиз.

6-тапшырма: Практикалык эсептөө

• Суроо: Бир китептин массасы 750 граммды түзөт. Эгерде сизде 8 китеп болсо, алардын жалпы массасы канча болот?

Үйгө тапшырма: Күнүмдүк турмушта колдонуп жүргөн таразалардын сүрөтүн тартып келгиле.