БАШТАЛГЫЧ МЕКТЕПТЕ ПРАКТИКАГА БАГЫТТАП ОКУУ

Редакциядан: Республикалык педагогикалык кызматкерлердин квалификациясын жогорулатуу жана кайра даярдоо институтунун видеоконференция системасы аркылуу 2023-2024-окуу жылына карата усулдук жардам көрсөтүү максатында Кыргыз Республикасынын жалпы билим берүү уюмдарынын мугалимдери үчүн вебинарлар өткөрүлүүдө. Вебинарлар, мастер-класстар 14-августтан 27-августка чейин Кыргыз билим берүү академиясы тарабынан өткөрүлөт. Вебинар күндөлүгүнөн.

2021-2040-жылдарда билим берүүнү өнүктүрүү программасынын алкагында, мамлекеттик билим берүүнүн стандартынын жана математика боюнча предметтик стандарттарынын, окуу программасынын жаңы мазмунунун негизинде  кенже окуучунун математикалык функционалдык сабаттуулугун өнүктүрүү учурдун талабы.

Функционалдык сабаттуулук

Функционалдык сабаттуулуктун компоненттери: окуу сабаттуулугу,  математикалык сабаттуулук жана табигый сабаттуулук болуп эсептелинет.

Инсан математикалык сабаттуу болушу үчүн кенже курактан баштап эле математикалык сабаттуулугун өнүктүрүү үчүн практикага багыттап окутуу аркылуу алган билим, билгичтик, көндүм жана жөндөмдөрүн өз турмушунда пайдаланууга багыттоо көйгөйлүү маселе.

Учурда 1-4-класстардын кенже окуучунун математикалык функционалдык сабаттуулугун өнүктүрүү маселеси КББАсынын МЧ жБМББ лабораториясында илимий жактан изилденип,  керектүү методикалык сунуштар даярдалууда.

Кенже окуучулардын компетенттүүлүктөрүн калыптандырууда берилген тапшырмалардын деңгээлдери маанилүү. Деңгээлдүү тапшырмалар репродуктивдүү, продуктивдүү жана креативдүү  деп бөлүнүшөт.

Репродуктивдүү тапшырмалар – окуу китептеринин өзүндө үлгү катары берилген, үлгүгө таянуу менен аткарылуучу жөнөкөй тапшырмалар.

Продуктивдүү тапшырмалар – кенже окуучулардын ийгилик жаратуучу тапшырмалары болуп саналат. Мындай деңгээлдеги тапшырмалар 1-4-класстар үчүн системалуу иш- аракеттер мамилесинин негизинде даярдалган, авторлору И.Бекбоев, Н.Ибраевалардын математика окуу китептеринде камтылган.

Креативдүү тапшырмалар – кенже окуучулардын өз алдынча конструкциялоонун негизинде татаал курамдуу иш-аракеттерди талап кылган жөндөмүн калыптандыруучу чыгармачылыкты жаратуучу тапшырмалар болуп эсептелинет. Мындай тапшырмаларды кошумча колдонууга тандалган окуу материалдарынан, айрым методикалык колдонмолордон пайдалана аласыңар.

Заманбап окуу китептери алиге  чыга  электиги, мугалим үчүн учурдагы талаптарды аткаруу кыйынчылыктарды жаратат. Ошондуктан математика окуу китеби мугалим тарабынан тандалынат, ал окуу китебинен сырткары кошумча эки-үч окуу китептери, окуу куралдары, окуу материалдары колдонулат.

Мисалы, Математика окуу китеби жергиликтүү авторлор И.Бекбоев, Н.Ибраевалар мугалим тарабынан тандалынып алынса, анда кошумча Петерсон Л.Г.,  Моро М.И., Аргинская И.И., Жуманазаров К. ж.б. колдонууга болот.

Окуу процессинде мугалим эмнени эске алуусу зарыл?

Негизги копетенттүүлүктөр кенже окуучунун маалыматтык, социалдык-коммуникативдик, өзүн-өзү таануу жана көйгөйлөрүн чече билүү жөндөмдөрүн өнүктүрүү, предметтик компетенттүүлүктө математикалык көндүмдөрүн калыптандыруу жана андан ары өнүктүрүү талаптарын ишке ашыруу, ошондой эле сабаттуулуктарды өнүктүрүү  дагы актуалдуу маселе болуп эсептелинет.

Функционалдык сабаттуулук – адам баласынын ишмердүүлүгүнүн, баарлашуусунун, социалдык мамилелеринин ар кыл тармактарындагы практикалык жана турмуштук милдеттеринин кеңири диапазонун чечүү үчүн окутуу процессинде дайым өздөштүрүлүүчү билимдерди, билгичтиктерди жана көндүмдөрдү пайдалануу жөндөмдүүлүгү аталат.

Математикалык сабаттуулук – адам баласынын, өзү жашаган дүйнөдөгү математиканын ролун аныктоо жана түшүнүү, математикалык пикирлерди айтуу, кызыкдар жана ой жүгүртүүчү жаранга таандык муктаждыктарды канааттандыруу үчүн математиканы колдонуу жөндөмдүүлүгү болуп эсептелинет.

Математикалык функционалдык сабаттуулук – адам баласынын ишмердүүлүгүнүн, баарлашуусунун жана социалдык мамилелеринин ар кыл тармактарындагы милдеттерди чечүү үчүн өздөштүрүлгөн математикалык билимдерди өз алдынча пайдалануу жөндөмдүүлүгүн калыптандырат.

Кенже окуучунун компетенттүүлүктөрүн калыптандыруу жана өнүктүрүү

Педагогикалык технологиялар, каражаттар, геометриялык фигуралардын моделдери,  фигуралардын блоктору, жайылмасы бизге «Окуу керемет! долбоорунан «Математикалык сандыкча» аркылуу тааныш. Каалоочулар болсо YouTube, Fasebook каналдарынан маалымат алууга, нускамасынан  кантип колдонуу боюнча таанышууга болот. Математикалык сандыкчада: Геометриялык тегиздиктеги фигуралар жана алардын моделдери; көлөмдүү фигуралар жана алардын моделдери; эсептөө таякчалары  (боолор жана таякчалар); геоборддор; арифметикалык амалдар жана алардын компоненттери; көлөмдүү фигуралардын жайлмалары; 1-100 таблицасы, чекиттүү барактар жана палетка  ж.б. бар.

Кенже окуучулардын компетенттүүлүгүн калыптандырууда бир нече иш-аракеттерди аткаруусун сунуштоого болот.  Мисалы, маселенин чыгарылышын талдоо иш-аракеттери: маселенин мазмунун кабыл алуусу; маселенин кыскача шартынын  туура белгиленишин;  жалпы туюнтма түзүп, амалдарды ирети менен чыгарууну; жообун ой-жүгүртүү менен жазууну; катасы болсо, аны белгилей алууну жана каталарын сунуш катары айта алууга көнүгүүнү; маселенин бир нече суроолоруна жооп алуусу; суроосун өзгөртүү менен маселени кайра өзгөртүп түзүп чыгаруу иштерин талдай алуусу; башкалардын аткарган ишине салыштыруу менен баалай алуусу ж.б.

Математикасы боюнча кырдаалдык маселелердин үлгүлөрү:

а) “Мөмө-жемиштерден” жасалган балмуздак 15 сом, ал эми “Каймактуу” балмуздак 20 сом турат. Бермет менен Бакыттын 45 сом акчасы бар. Алар өздөрүнө кандай балмуздак сатып ала алышат? Бул маселенин канча жол менен чыгарууга болот?

б) “Глобус” супермаркетинде 1 кг картошка 20 сомдон, ал эми базарда 15 сомдон сатылып жатат. Гүлзаттан апасы 2 кг картошка ала келүүсүн суранды. Анда 32 сом акчасы бар эле. Ал апасынын суранычын аткаруу үчүн картошканы кайдан сатып алат? Чыгарылышын айтып, түшүндүргүлө.

в) Айна үйүнө таттуу токоч, балмуздак жана шоколад сатып алууну чечти. Анын 200 сому бар. Таттуу токточтун бир бөлүгү 45 сом, балмуздак 38 сом жана шоколад 75 сом турса, анда ал 200 сомго эмнелерди сатып ала алат?

г) Алинурдун 60 сому бар. Анын апасы 2 кг картошка жана 2 нан сатып келүүсүн суранды. Картошканын баасы супермаркетте 23 сом, а базада 18 сом турат. Тандыр наны 20 сом, дүкөндөгү нан 16 сом турат. Алинур кайдан жана канча кг картошка жана кандай баадагы нан сатып ала алат? Математика. 3-класс.  115-беттеги 599-маселе.  Жаратылышты коргоочулар 225 түп карагай, андан 200гө ашык арча жана 150 түп карагай көчөттөрүн даярдашты. Бардыгы канча түп көчөт даярдалган?

599-маселенин мазмунун элестетүүгө,  ой жүгүртүүгө, таанып-билүүгө карата маалымат алуу менен кырдаалдык маселени чыгара алышат.

Берилген маселелерден бир нече жол менен чыгарууну карап көрөлү.

“Мөмө-жемиштерден” жасалган балмуздак 15 сом, ал эми “Каймактуу” балмуздак 20 сом турат. Бермет менен Бакыттын 45 сом акчасы бар. Алар өздөрүнө кандай балмуздак сатып ала алышат? Бул маселенин канча жол менен чыгарууга болот?

1-жолу. 15+15=30 (сом).  Жообу: 30 сом

2-жолу. 15+20=35 (сом).   Жообу: 35 сом

3-жолу:  20+20=40 (сом).    Жообу: 40 сом

Математика  окуу китептериндеги маселелер менен турмуш-тиричиликтен алынган кырдаалдык маселелердин өзгөчөлүктөрүн мугалимдер байкай алышат, аларды бир нече жолдор менен чыгарууга болорун түшүнүшөт. Кырдаалдык маселелер турмуштан алынгандыктан, окуучулар үчүн алар түшүнүктүү жана талкуулай, талдай  алышат.

Логикалык тапшырмалар

Мен ойлогон санды тап:

а) Мен эки орундуу санды ойлондум. Анын ондугун чийип, бирдигин алтыга көбөйтсөм, мен ойлонгон эки орундуу сан келип чыкты. (30, 31, …, 40)

б) Мен эки орундуу санды ойлондум. Анын ондугун чийип, бирдигин үчкө көбөйтсөм, мен ойлонгон эки орундуу сандын жарымы келип чыкты. (12…)

в) Мен эки орундуу санды ойлондум. Анын ондугун чийип, бирдигин экиге көбөйтсөм, мен ойлонгон эки орундуу сандын үчтөн бири келип чыкты. (24…)

г) Чоң разрядынан баштап көбөйтүү

а)  Аягы беш менен бүткөн сандарды чон разрядынан баштап көбөйтүү

Мисалы,  25 х 25 = 625

Шарты «Эгерде чоң разрядынан кийинки разряддагы сан төрттөн чоң болсо, анда ага бирди кошуп алууга болот».

2х2 шартты эске алып, 2 х 3 = 6,  алтыны барабардан кийин жазалы, 5х5=25ти барабардыктан кийинки алтыдан жазалы. Жообу: 625.

б) Ондуктары бирдей болгон эки орундуу сандын бирдиктеринин суммасы онго барабар болгон учурда колдонууга болот.

Мисалы, 24 х 26 = 624

Шарты «Эгерде чоң разрядынан кийинки разряддагы сан төрттөн чоң болсо, анда ага бирди кошуп алууга болот».

2х2 шартты эске алып, 2 х 3 = 6

4 х 6 = 24, 24 санын барабардыктан кийинки алты санына улап жазалы.

Жообу: 624.

Окуу процессин уюштурууда эске алуу зарыл!

1. Окуу методикалык комплекси (Кошумча колдонуучу матералдар).
2. Окутуунун технологиялары (Сайттар, каналдар, видеосабактар).
3. Практикага багыттап окуу (Баалоонун методдору, “BaalooApp” жана “SabakApp” электрондук инструменттери).

Чынар АТТОКУРОВА,  КББАнын мектепке чейинки жана башталгыч мектептик билим берүү лабораториясынын ага илимий кызматкери