ЭЛЕКТРОНДУК МЕКТЕПТИ КОЛДОНУУНУН ДИДАКТИКАЛЫК НЕГИЗДЕРИ

(Кыргыз Республикасынын «Тунгуч» онлайн мектебинин

тажрыйбасынын негизинде)

Макаланын максаты – Кыргызстанда түзүлүп пилоттук сыноодон ѳтүп жаткан «Тунгуч» онлайн мектебинин мисалында жалпы билим берүүчү мектептердин окуу процессинде электрондук мектепти колдонуу­нун дидактикалык негиздерин теориялык жана тажрыйбалык жактан негиздөөдѳ турат. Бул багытта изилдөөнүн жана жүрүп жаткан практикалык жумуштардын актуалдуулугу Кыргыз Республикасында билим берүүнү санариптештирүү боюнча мамлекеттик саясаттын күчөшү, чет өлкөлөрдө жүргөн кыргызстандык балдардын билим алууга жеткиликтүүлүгүн камсыз кылуу зарылдыгы жана жаңы типтеги мамлекеттик электрондук мектеп – «Тунгуч» онлайн мектебинин түзүлүшү менен шартталат.

Community of Inquiry (изилдѳѳчү коомчулук, исследовательское сообщество) модели, транзакциялык же аралыктан окутуу теориясы жана санариптик дидактиканын заманбап концепцияларынын анализинин негизинде «электрондук мектеп» түшүнүгү такталып, «Тунгуч» онлайн мектебинин түзүмдүк компоненттери (санариптик платформа, электрондук окуу китептери, видеосабактар, электрондук журнал, аналитикалык панель, ата-эне кабинети ж.б.) жана функциялары сүрөттөлөт.

Макалада электрондук мектепти колдонуу­нун дидактикалык принциптеринин автордук системасы «Тунгуч» онлайн мектебинин практикалык материалдары менен конкреттештирилет: бүтүндүүлүк жана системдүүлүк (бирдиктүү платформа жана интеграцияланган сервис­тер), активдүү билим алуу ишмердүүлүгү (Тунгуч платформасы, долбоордук тапшырмалар, онлайн-дискуссиялар), окутууну жекелештирүү (адаптивдүү тапшырмалар, жеке окуу планын түзүү мүмкүнчүлүгү), интерактивдүүлүк жана коммуникация (онлайн-сабак, видеосабактар, чаттар, ата-энелер менен байланыштыруу), вариативдүүлүк жана модулдуулук (модулдук курстар жана микросабактар), үзгүлтүксүз кайтарым байланыш жана аналитика (электрондук журнал, тесттер, отчеттор), санариптик коопсуздук (регламенттер, авторизация, ата-энелердин катышуусу).

«Тунгуч» онлайн мектебинин мисалында электрондук мектептеги окуу процессинин структуралык-функционалдык модели иштелип чыгат жана эмпирикалык материалдардын негизинде дидактикалык шарттар такталат: мугалимдерди даярдоо, кыргыз жана орус тилдеринде санариптик контент түзүү, чет өлкөлөрдө жүргөн балдар үчүн убакыт алкактарын жана платформага кирүү режимин ылайыкташтыруу, техникалык колдоо жана ата-энелер менен системалуу иш жүргүзүү.

Иштин практикалык мааниси – сунушталган модель жана принциптер «Тунгуч» онлайн мектебинин өнүгүүсү үчүн методикалык негиз болуп берүү менен катар, Кыргыз Республикасынын башка мектептеринде да электрондук мектеп элементтерин ишке ашырууда колдонулушу мүмкүн.

КИРИШҮҮ. Кыргыз Республикасында акыркы жылдары билим берүүнү санариптештирүү стратегиялык багытка айланды. Санариптик технологиялар жалпы билим берүүчү мектептерде электрондук журналдар, онлайн-платформалар, аралыктан окутуу элементтери түрүндө кеңири колдонулуп келе жатат. Бирок көп учурда бул аракеттер өз-өзүнчө долбоорлордун деңгээлинде калып, бирдиктүү электрондук мектеп моделине бириге элек.

Мындай шартта Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин чечими менен мамлекеттик билим берүү уюму катары түзүлгөн «Тунгуч» онлайн мектеби өлкөнүн билим берүү тутумунда электрондук мектепти ишке ашыруунун алгачкы комплекстүү пилоттук-долбоорлорунун бири болуп саналат. «Тунгуч» онлайн мектеби Кыргызстандын аймагындагы да, чет өлкөлөрдө жүргөн кыргыз балдарынын да билим алууга жеткиликтүүлүгүн кеңейтүүнү, ошондой эле санариптик билим берүү чөйрөсүндө жаңы үлгү жаратууну көздөйт.

Пандемия мезгилинде аралыктан окутуунун чукул түрдө киргизилиши көптөгөн көйгөйлөрдү ачып берди: видеосабактардын сапаты, окуу материалдарынын структурасы, окуучулардын өз алдынча иштѳѳсү, ата-энелердин жүгү, санариптик инфраструктуранын чектөөлөрү ж.б. Ошол эле учурда бул тажрыйба электрондук мектепти системалуу түрдө куруу зарылдыгын даана көрсөттү.

Негизги максат «Тунгуч» онлайн мектебинин мисалында электрондук мектепти окуу процессинде колдонуу­нун дидактикалык негиздерин талдоо, моделин иштеп чыгуу жана практикалык шарттарын негиздөө.

Изилдөөнүн объектиси – электрондук мектеп формасында уюштурулган жалпы билим берүүчү мектептин окуу процесси.

Изилдөөнүн предмети – «Тунгуч» онлайн мектебинде электрондук мектеп моделин ишке ашыруунун дидактикалык негиздери, принциптери жана педагогикалык шарттары.

Изилдөөнүн эмпирикалык базасы – «Тунгуч» онлайн мектебинин уюштуруучулук документтери, окуу платформасынын түзүмү, электрондук китептер жана видеосабактар, мугалимдердин жана окуучулардын иш тажрыйбасы, административдик жана педагогикалык мониторингдин маалыматтары (алдын ала жыйынтыктар)

ЭЛЕКТРОНДУК МЕКТЕП ЖАНА «ТУНГУЧ» ОНЛАЙН МЕКТЕБИНИН МОДЕЛИ

Электрондук мектеп түшүнүгү: жалпы теориялык алкак

Бул бөлүмдө жогорудагы жалпы варианттагыдай эле теориялык база кыскача сакталат (транзакциялык аралык, санариптик дидактика), “Тунгуч” билим берүү платформасында моделдин кандай иш жүзүнѳ ашырылгандыгын кѳрсѳтѳбүз.

Электрондук мектеп – бул окуу процессинин бардык негизги функцияларын (мазмунду сунуштоо, окуу ишмердүүлүгүн уюштуруу, коммуникация, баалоо, башкаруу) санариптик технологиялар аркылуу ишке ашырган, басымдуу түрдө онлайн форматта иштеген билим берүү уюму.

Community of Inquiry (изилдѳѳчү коомчулук), транзакциялык аралык теориясы ж.б. моделдер электрондук мектепти курууда теориялык негиз катары колдонулат: «Тунгуч» онлайн мектебинде:

• когнитивдик «катышуу» – электрондук китептер, интерактивдүү тапшырмалар, Тунгуч, долбоордук иштер аркылуу;
• социалдык «катышуу» – онлайн-класстар, чогуу чаттар, ата-энелер менен байланыш аркылуу;
• педагогикалык «катышуу» – мугалимдин онлайн-сабакты долбоорлоосу, комментарийлер, рефлексиялык тапшырмалар аркылуу камсыздалып жатат.

«Тунгуч» онлайн мектеби – электрондук мектепти ишке ашыруунун пилоттук модели

Бул жерде атайын жаңы кичи-бөлүм киргизели.

«Тунгуч» онлайн мектеби – мамлекеттик жалпы билим берүү уюму катары:

• окуу платформасы (LMS) – улуттук “УЛУТ СОФТ” IT-компания менен биргелешип иштелип чыккан жана Онлайн мектебинин специалисттери менен бирдикте пилоттук режимде толукталып 2028-жылга иштелип чыгат;
• электрондук окуу китептери жана видеосабактар – предметтик стандарттарга жана окуу пландарына ылайык, кыргыз жана орус тилдеринде даярдалууда;
• электрондук журнал, күндөлүк, окуучунун жана ата-эненин жеке кабинети – окуу жыйынтыктарын, катышууну жана кайтарым байланышты камсыз кылат;
• окуучулардын курамы – Кыргызстандагы шаар/айыл мектептеринен, ошондой эле Россия, Казакстан, Түркия, Катар, Кытай ж.б. өлкөлөрдө жашаган кыргызстандык балдар;
• окуу форматы – толук аралыктан окутуу (синхрондук онлайн-урок + асинхрондук тапшырмалар) жана кээ бир класстар үчүн гибриддик элементтер.

Мындай түзүлүш электрондук мектеп жөнүндө жалпы теориялык түшүнүктү кыргыз шартында реалдуу ишке ашыруу болуп саналат.

ДИДАКТИКАЛЫК ПРИНЦИПТЕРДИ «ТУНГУЧ» МИСАЛЫНДА КОНКРЕТТЕШТИРҮҮ

Бул бөлүмдө “Тунгуч” окутуу платформасынын негизги принциптеринин мазмунун ачуу болуп саналат.

Бүтүндүүлүк жана системдүүлүк: бирдиктүү санариптик экосистема

«Тунгуч» онлайн мектебинде электрондук мектеп төмөнкү элементтерди камтыган бирдиктүү экосистема катары курулууда:

• негизги LMS – курстар, темалар, тапшырмалар жана баалоо бир жерде;
• Тунгуч жана башка билим берүү платформалары менен интеграция – автоматтык баалоо жана аналитика;
• видеосабактарды даярдоо үчүн атайын видеостудия жана монтаждоо программалары;
• электрондук журнал жана административдик отчеттор.

Мунун баары бир платформага жана жалпыланган окуу планга баш ийдирилип, фрагментардуулукту азайтууда.

Окуучунун активдүүлүгү жана субъекттүүлүгү: онлайн-тапшырмалар, долбоорлор

«Тунгуч» онлайн мектебинде:

• Платформанын интерактивдүү тапшырмалары;
• предметтик долбоорлор (мисалы, «Менин өлкөмдүн санариптик картасы», «Санариптик коопсуздук боюнча видеоролик» ж.б.);
• онлайн-дискуссиялар жана форумдар аркылуу окуучулардын активдүү катышуусу камсыздалууда.

Онлайн формат окуучуга өзүнүн темпинде иштөөгө, кайра-кайра тапшырмаларды аткарууга жана жыйынтыгына дароо кайтарым байланыш алууга мүмкүндүк берет.

Жекелештирүү жана адаптивдүү окутуу: окуу траекторияларын куруу

«Тунгуч» платформасында окуучулардын:

• предметтик даярдык деңгээли;
• жашаган өлкөсүнө жана убакыт алкактарына жараша катышуу режимдери;
• кызыгууларына жараша кошумча модулдар (OLYMPIAD багыты, тереңдетилген математика, физика, тил курстары ж.б.) эске алынып, индивидуалдуу окуу траекториясын түзүү мүмкүнчүлүгү каралууда.

Тунгуч платформасынын жана LMSтин аналитикасы мугалимге кайсы окуучу кайсы темада артта калганын, кимге кошумча материал керек экенин көрүүгө жардам берет.

Интерактивдүүлүк жана коммуникациянын көп түрдүүлүгү: «онлайн класстын» маданияты

«Тунгучта» онлайн-класстын маданиятына өзгөчө көңүл бурулууда:

• регулярдуу синхрондук сабактар (Zoom, Telemost же башка кызматтар аркылуу);
• сабакка чейинки жана андан кийинки чаттар, жеке билдирүүлөр;
• ата-энелер үчүн онлайн жыйындар, вебинарлар;
• предметтик клубдар жана онлайн-секциялар.

Мунун баары окуучулар үчүн «реалдуу мектепте жүргөн» сезимди сактоого, социалдык «катышуунун болушун» камсыз кылууга жардам берет.

Мазмундун вариативдүүлүгү жана модулдуулугу: микросабактар жана аралаш формат

«Тунгуч» онлайн мектебинин электрондук китептери жана видеосабактары:

• 10–15 мүнөттүк микросабактарга бөлүнүп, ар биринен кийин өзүн-өзү текшерүү тапшырмалары берилет;
• теория, мисал, машыгуу, рефлексия этаптарынын алкагында модулдук принцип боюнча курулат;
• кыргыз жана орус тилдеринде материалдарды айкалыштырып, тилдик чөйрөнү да эске алат.

Мындай модулдук түзүлүш чет өлкөдөгү окуучулардын да убактысын натыйжалуу пайдаланууга жардам берет.

Үзгүлтүксүз кайтарым байланыш жана аналитика: үч деңгээлдүү мониторинг

«Тунгучта» кайтарым байланыш үч деңгээлде жүрөт:

1. Сабак ичиндеги – тесттер, онлайн сурамжылоолор, чат аркылуу дароо реакция;
2. Жума/айлык – электрондук журналдагы баалар, темалар боюнча жыйынтык тесттер;
3. Жылдык – окуу жетишкендиктеринин жана катышуунун динамикасын чагылдырган аналитикалык отчёттор.

Административдик аналитикалык панель мектеп жетекчилигине класстар жана предметтер боюнча реалдуу сүрөттү көрүүгө, чечимдерди фактыларга таянып кабыл алууга шарт түзүүдө.

Санариптик коопсуздук жана этика: регламенттер жана ата-эне менен кызматташуу

«Тунгуч» онлайн мектебинде:

• окуучу, мугалим жана ата-энеге өзүнчө логин-пароль берүү;
• жеке маалыматтарды коргоо боюнча ички регламенттер;
• онлайн-коопсуздук жана санариптик маданият боюнча тарбиялык сааттар;
• ата-энелер үчүн түшүндүрүү иштери (баланын экран алдында өткөргөн убактысын жөнгө салуу, интернеттеги коркунучтар ж.б.) жүргүзүлүүдө.

Бул дидактикалык принцип санариптик чөйрөнүн коопсуздугун жана психологикалык комфортту камсыздоодо негизги шарт болуп жатат.

«ТУНГУЧ» ОНЛАЙН МЕКТЕБИНИН ДИДАКТИКАЛЫК МОДЕЛИ

Бул бөлүмдө мурдагы жалпы моделди «Тунгуч онлайн» платформасына байланыштырып тѳмѳндѳгүчѳ берсек болот.

Максаттык блок: жеткиликтүүлүк, сапат жана тең мүмкүнчүлүк

«Тунгуч» онлайн мектебинин максаттык блогу үч негизги багытты камтыйт:

1. Билим алууга жеткиликтүүлүк – аймактарда жана чет өлкөлөрдө жашаган, салттуу мектепке бара албаган балдар үчүн.
2. Окуу сапатын жогорулатуу – санариптик дидактикага таянган электрондук китептер жана онлайн-платформалар аркылуу.
3. Тең мүмкүнчүлүктөр – социалдык статусуна, жашаган жерине, миграциялык абалына карабай, бардык балдарга бирдей программалар жана талаптар.

Мазмундук блок: мамлекеттик стандарт жана санариптик формат

Мазмундук блок мамлекеттик билим берүү стандартына жана типтүү окуу пландарына толук шайкеш болот, бирок:

• темалар санариптик форматка ылайык кайталап иштелет;
• ар бир тема үчүн презентация + видеосабак + тексттик материал + интерактивдүү тапшырмалар топтомо түрүндө түзүлөт;
• кыргыз диаспораларынын жайгашуу өзгөчөлүктөрү (тилдик деңгээл, чет өлкөдө окуп жатканы) эске алынат.

Технологиялык блок: платформа, Тунгуч жана видеостудия

«Тунгуч» онлайн мектебинде:

• негизги LMS (улуттук компания менен биргелешкен платформа) – курстар, баалоо, отчет;
• Тунгуч платформасыны интеграциясы – предметтик тапшырмалар жана автоматтык баалоо (Электрондук журнал, күндѳлүк);
• видеостудия – сапаттуу видеосабактарды жаздыруу үчүн;
• сервердик инфраструктура – G-Cloud ж.б. менен интеграциялоо.

Коммуникативдик блок: мугалим–окуучу–ата-эне үчилтиги

Коммуникация төмөнкү каналдар аркылуу ишке ашат:

• онлайн-сабактар (синхрондук окутуу мүмкүнчүлүгү Кыргызтсан ичинде);
• LMS ичиндеги билдирүүлөр жана форумдар;
• ата-энелер үчүн жеке кабинет (баланын баалары, катышуусу, комментарийлер);
• WhatsApp/Telegram/МАХ сыяктуу кошумча каналдар (зарыл болгондо).

Баалоо-аналитикалык блок: Тунгуч + LMS аналитикасы

Баалоо-аналитикалык блок:

• Тунгуч платформасынын статистикасы (ар бир тема боюнча аткарылган тапшырмалар, туура/түпсүз жооптор);
• LMSтеги баалар жана катышуу статистикасы;
• администрация үчүн аналитикалык отчеттор (класстар, предметтер, мугалимдер кесиминде) аркылуу ишке ашат.

Уюштуруучулук-башкаруучулук блок: мамлекеттик мектеп катары иши

«Тунгуч» онлайн мектеби мамлекеттик жалпы билим берүү уюму катары:

• түптүү жобо, ички эрежелер, буйруктар;
• кадрдык саясат (онлайн форматта иштөөгө даяр мугалимдерди тандоо);
• окуу жылынын календары, экзамендерди жана жыйынтык аттестацияны уюштуруу;
• министрлик, мэрия, ата-энелер коомчулугу менен байланыш каналдарын координациялоо аркылуу башкарылат

«ТУНГУЧ» ОНЛАЙН МЕКТЕБИНИН ТАЖРЫЙБАСЫНДАГЫ ДИДАКТИКАЛЫК ШАРТТАР

Бул жерде жалпы шарттарга «Тунгуч» платформасынын конкреттүү аткарган тапшырмаларын анализин кошсок болот.

1. Мугалимдерди даярдоо жана кошумча колдоо. «Тунгуч» платформасында салттуу мектептерден келген мугалимдер үчүн онлайн-сабакты долбоорлоо, видеосабак жаздыруу, Тунгуч платформасын колдонуу, санариптик баалоо боюнча атайын тренингдер өткөрүлүү. Практика көрсөткөндөй, электрондук мектепти ийгиликтүү иштетүү үчүн предметтик билими күчтүү мугалимдин өзүнөн тышкары, командада методист, IT-адис, монтажчы сыяктуу ролдор да зарыл.
2. Окуучулардын окуу автономиясын калыптандыруу. Окуучулар ар кандай убакыт алкактарында (айрыкча чет өлкөдө жашагандар) окууга катышкандыктан, «Тунгуч» платформасында асинхрондук сабакка даярдануу, тапшырмаларды өз убагында тапшыруу, график түзүү боюнча атайын түшүндүрүү иштери жана методикалык материалдар берилүүдө.
3. Сапаттуу кыргыз жана орус тилдүү электрондук мазмунду түзүү.
   Мурдагы электрондук ресурстар көбүнчө орус тилинде болгон. «Тунгуч» онлайн мектеби үчүн предметтик стандарттарга дал келген, кыргыз тилиндеги электрондук китептерди жана видеосабактарды түзүү – өзүнчө чоң методикалык иш. Бул кыргыз тилиндеги санариптик ресурстардын базасын кеңейтүүдө.
4. Инфраструктура жана техникалык колдоо. Айрым үй-бүлөлөрдө интернет ылдамдыгы жана түзүлүштөр боюнча чектөөлөр бар. Ошондуктан «Тунгучта» видеосабактардын көлөмүн оптималдаштыруу, оффлайн көрүүгө мүмкүн болгон форматтар, техникалык колдоо кызматы аркылуу жардам көрсөтүү каралган. Мугалимдер тарабынан түзүлгѳн электрондук окуу китептеринин оффлайн режиминде иштѳѳсү.
5. Нормативдик-методикалык база. Электрондук мектеп катары «Тунгуч» платформасында онлайн-форматта окуу режимин, баалоону, академиялык чынчылдыкты, санариптик коопсуздукту, окуучулардын жана ата-энелердин жоопкерчилигин жөнгө салган ички документтер иштелип чыгууда. Бул документтер башка мектептер үчүн да үлгү боло алат.
6. Ата-энелер менен системалуу иш алып баруу. Чет өлкөлөрдө жүргөн ата-энелер үчүн «Тунгуч» онлайн мектеби баланын Кыргыз Республикасынын билим берүү стандарты боюнча окуусун улантуунун мүмкүнчүлүгү болуп саналат. Ошондуктан ата-энелер менен онлайн жыйындар, консультациялар, түшүндүрүү каттары жана нускамалар дайыма жүргүзүлүп турат.
7. Мониторинг жана рефлексия. «Тунгуч» онлайн мектебинин алгачкы айларынын жыйынтыктары кылдат анализденип, окуу планын, жүктөмдү, сабақтын структурасын оптималдаштыруу боюнча чечимдер кабыл алынып жатат. Бул пилоттук долбоор катары рефлексиялык маданиятты талап кылат

ТАЛКУУЛОО ЖАНА ПЕРСПЕКТИВАЛАР

«Тунгуч» онлайн мектеби Кыргызстандын шартында электрондук мектеп моделин ишке ашыруунун реалдуу лабораториясы болуп калды. Теориялык моделдер (транзакциялык аралык, санариптик дидактика) менен практикалык чектөөлөр (интернет, кадрлар, ата-эне фактору, миграциялык шарттар) бир системанын ичинде айкалыштырылууда.

Алдын ала байкоолор көрсөткөндөй:

• онлайн-формат балдарга географиялык жактан көз карандысыз билим алууга шарт түзүүдө;
• сапаттуу электрондук контент жана системалуу мониторинг мугалимдин ишин да, окуучунун окуу траекториясын да «көрүнүктүү» кылууда;
• ошол эле учурда санариптик теңсиздик, мугалимдин жаңы ролго көнүүсү, ата-эненин катышуусу сыяктуу маселелер өзөктүү болуп калууда.

Перспективдүү багыттар:

• «Тунгуч» онлайн мектебинин эмпирикалык маалыматтарынын негизинде окуу жетишкендиктеринин жана катышуунун динамикасын илимий жактан талдоо;
• электрондук китептердин жана видеосабактардын дидактикалык сапатын баалоонун критерийлерин иштеп чыгуу;
• майыптыгы бар балдар, үйдө окуган балдар, мигрант балдар үчүн электрондук мектеп моделин адаптациялоо;
• «Тунгуч» онлайн мектебинин тажрыйбасын регионалдык жана республикалык деңгээлде масштабдоо мүмкүнчүлүктөрүн изилдөө.

ЖЫЙЫНТЫК

Макалада электрондук мектеп концепциясы Кыргыз Республикасынын «Тунгуч» онлайн мектебинин тажрыйбасынын негизинде каралды. Теориялык моделдер менен практикалык материалдарды айкалыштыруу аркылуу:

• электрондук мектеп түшүнүгү кыргыз шартында конкреттештирилди;
• «Тунгуч» онлайн мектебинин түзүмдүк компоненттери жана функциялары сүрөттөлдү;
• электрондук мектепти колдонуу­нун дидактикалык принциптери «Тунгучтагы» практикалык мисалдар менен толукталды;
• окуу процессинин структуралык-функционалдык модели сунушталып, анын блоктору «Тунгуч» платформасынын түзүлүшү менен байланыштырылды;
• электрондук мектепти натыйжалуу иштетүүнүн дидактикалык шарттары Кыргызстандын реалдуу контекстинде негизделди.

«Тунгуч» онлайн мектеби электрондук мектеп моделин мамлекеттик деңгээлде ишке ашыруунун уникалдуу кейси катары Кыргызстандын да, жалпы Борбордук Азия регионунун да билим берүү саясатында маанилүү ролду ойной алат. Анын тажрыйбасын илимий жактан талдоо санариптик дидактика боюнча жаңы теориялык жана практикалык жыйынтыктарга алып келиши мүмкүн.

Касымалиев Муратбек