ЙОТТОШКОН ТАМГАЛАР

Бүайша Назарбекова,

Бишкек шаарындагы №94 мектебинин

башталгыч класстарынын мугалими

Сабактын темасы: «Йоттошкон тамгалар»

Сабактын максаты:

1)  билим берүүчүлүк: йоттошкон тамгалар жөнүндө түшүндүрүлөт. Көнүгүүлөрдү аткаруу менен сулуу, таза жазууга көнүгүшөт.

2)өнүктүрүүчүлүк: йоттошкон тамгалар эки тыбыштан айтылып, бир тамганы түзөрү жөнүндө «Йоттошкон тамгалардын жаралышы» аттуу инсценировка аркылуу окуучулардын сөз байлыгын, сүйлөө речин роль аткарууга машыктыруу.

3)тарбия берүүчүлүк: адептүүлүккө, бири-бирин  сыйлоого тарбияланышат.

Сабактын жабдылышы: тамга жазылган карточкалар: Й, А, О, У, Е.

Инсценировка «Йоттошкон тамгалардын жаралышы»

Сабактын жүрүшү: 1) Уюштуруу.

2) Тапшырманы суроо.

3) Бышыктоо.

Жаңы теманы өтүү: «Йоттошкон тамгалар»

Кыргыз тилинде 36 тамга бар. Анын ичинде 4 йоттошкон тамга бар.

Алар: Е, Ё, Ю, Я.

Мисалы: Е-йэ, Ё-йо, Ю-йу, Я-йа

Муундар оозеки айтканда тыбыштан туруп бир тамганы билдирет.

Мисалы: Коён — ко-йон, 4 тамга, 5 тыбыш бар.

Эгерде й тыбыштан кийин созулма оо, уу, ээ, аа келсе, ага созулма үндүүлөрдүн бири кошулуп жазылат.

Мисалы: Кой+уу=коюу, той+уу=тоюу.

Эгерде «кый» деген туюк муундуу сөзгө йоттошкон тамга улана турган болсо й тыбышынын ордуна йоттошкон тамга жазылат.

Мисалы: кый-кыя, сый-сыя.

Көнүгүү иштөө.

Аюу — 3 тамга 4 тыбыш.

Кыяк — 4 тамга 5 тыбыш.

Бышыктоо:

-Келгиле балдар, «йоттошкон тамгалардын жаралышы» жөнүндө жомок окуп берем. (Мугалим өзү автор же окуучуларды даярдатып коюп берсе да болот)

Инсценировка.

«Йоттошкон тамгалардын жаралышы»

Автор: Бир маалда бир нерседен чочугансып, й тамгасы келет.

Й тамгасы: — Ой тамгалар, билесиңерби? Мен эки тамганы бириктирип, бир тамга болом дагы жок болуп кетем.

Тамгалар:

-Кантип?  Кантип?  Жок болосуң?

Автор:

-Й тамга А, О, У, Э үндүү тыбыштарды чакырат. Ар бир үндүү тамганын жанына туруп окутат.

Й тамгасы: —    А+Й = АЙ       У+Й = УЙ

О+Й = ОЙ      Э+Й = ЭЙ

(Балдар ар бир муундарды окуп чыгышат)

Балдар: — Эй, й тамга сен мактанба, сен жок болгон жоксуңго?

Й тамгасы: — Ооба, мен жок болгон жокмун, маани берген муундарды түздүм.

Й тамгасы: — Туура, ишенбей жатасыңарбы? – деп, тамгалардын ордун алмаштырып окутат.

Балдар:   — ЙА, ЙО, ЙУ, ЙЭ, — деп 3 жолу окушуп;

-Сен дагы жок болгон жоксуң го, мактанба.

Й тамгасы: — Ишенбейсиңерби?

Жанымдагы үндүү тыбыштар да жок болот. Окугулачы?

ЙА- окутуп    Яя чыгарат

ЙО-окутуп     Ёё чыгарат

ЙЭ-окутуп      Ее чыгарат

ЙУ-окутуп     Юю чыгарат

Балдар: — Оииий, чын эле Й тамгасы, А, О, У, Э тыбыштары жок болуп кетти гоо.

Й тамгасы: — Мына, көрдүңөрбү! Оозеки окуганда эки тыбыштан угулабыз. Ал эми жазганда бир тамга болуп көрүнөт дагы Й+А, О, У, Э тыбыштары жок болуп кетишет, йоттошкон  тамгалар жаралат.

Балдар: — Саламатсыңарбы?

Я, Ё, Ю, Е: — Биз йоттошкон тамгалар болобуз! Биз силерге ырдап беребиз.

Я, Ё, Ю, Е тамгалар ырдашат.

                           Эки тыбыш биригип,

                           Бир тамга болуп жаралдык.

                           Айтып берип бул ырды,

                           Бир моокумдан каналык.

                           Уя, ую, коён, чие дегенде,

                          Тамгалар көзгө көрүнүп,

                          Оозеки аны айтканда,

                         Угулат Тыбыш көбөйүп.

Я тамгасы: — Мен сүйлөм түзүп көрөйүн, силер, балдар, мен катышкан сөздөрдү тапкылачы.

Ясмин кыл кыяк ойноду.

Ясмин — 5 тамга, 6 тыбыш.

Кыяк — 4 тамга, 5тыбыш.

Ее тамгасы: (келет ыр айтат)

                 Ее тамгасы — мен болом!

                  Чие бышып жетилет.

                  Энем терди чакалап,

                  Чие, чие берчи деп.

                 Ээрчип алдым энелеп.

Юю тамгасы: — Мен макал айтам, ю тамганы ким тез табат?

Эненин ою балада,

                 Баланын ою талаада.

Ою — 2 тамга, 3 тыбыш.

Е тамгасы: — Мен ыр айтам жана силерди бийлетем.

Мен — Ё тамгамын!

                   Ёлка, коён деп айтканда,

                   Ё тамгасы катышат.

                  Ёлкага оюнчук жасасаң,

                 “Чебер кол” деп макташат.

Сабакты жыйынтыктоо:  — Мына балдар, биз бүгүн «йоттошкон тамгалардын  жаралышын жана алардын айткан ыр, макал, бийлерин көрдүк.

Силерге жактыбы?

Баалоо: Оозеки мактоо менен баалоо.