БИРДИКТҮҮ ТАРБИЯ ЧӨЙРӨСҮН ТҮЗҮҮНҮН ПЕДАГОГИКАЛЫК МЕХАНИЗМДЕРИ

Билим берүү жана тарбия бирин-бири толуктаган эки негизги процесс. Бирок бүгүнкү күндө бул эки багыт көбүнчө мектептин гана мойнуна жүктөлүп,

ата-энелер менен коомдун орду унутулуп жатат. Окумуштуулар белгилегендей, билим берүүнүн эффективдүүлүгү 30% мугалимден, 50% ата-энеден, 20% коомдук чөйрөдөн көз каранды

(В.А. Сухомлинский, 1981).

Үчилтиктин үзгүлтүккө учурашы жана анын кесепеттери

Кыргыз Республикасынын Президентинин «Улуттук нарк жөнүндө» Жарлыгы (2023) билим берүү тармагындагы тарбиялык иштерди күчөтүүнүн маанилүүлүгүн белгилейт. Бул Жарлык 2021-жылы кабыл алынган “Инсандык руханий адеп-ахлактык өнүгүүсү жана дене тарбиясы жөнүндө” №1 Жарлыгынын уландысы болуп, улуттук баалуулуктарды сактоо жана коомду өнүктүрүүгө багытталган.

Билим берүү процесси натыйжалуу болушу үчүн мектеп, ата-эне жана окуучунун тыгыз иш алып барышы керек. Бул макалада ушул үчилтиктин эффективдүү иштөөсүнө көмөкчү боло турган педагогикалык механизмдер илимий фактылар, сунуштар жана тажрыйбалык мисалдар менен баяндалат.

Заманбап коомдо ата-энелер көбүнчө материалдык камсыздоого басым жасап, балдарынын тарбиясын мектепке жүктөп койгон учурлар көп кездешет. Бул көйгөйдү бир катар илимий изилдөөлөр да тастыктайт. Айрымдарына көз чаптырып көрөлү:

Психолог Л.С.Выготский (1986) белгилегендей, баланын инсандык калыптанышы анын жакынкы өнүгүү зонасындагы (ЗӨЗ) чоңдордун таасирине жараша болот. Эгер ата-эне баласынын билим жана тарбия алуу процессине аралашпаса, анын интеллектуалдык жана моралдык өнүгүүсү солгундайт.

Г. Гарднер (1999) «Көп интеллект теориясы» аттуу эмгегинде ар бир бала ар кандай интеллектуалдык жөндөмдөргө ээ экенин баса белгилейт. Бирок  бул жөндөмдөрдүн өнүгүшү үчүн үй-бүлөлүк колдоо жана коомдук чөйрө абдан маанилүү.

ЮНЕСКОнун 2019-жылдагы отчётуна ылайык, мектеп менен ата-эненин тыгыз байланышта болушу окуучунун окуу жетишкендиктерин 35% жогорулатат.

Мына ушундай фактылардан улам, билим берүү жана тарбия иши үй-бүлө менен мектептин орток жоопкерчилиги экенин түшүнүү зарыл.

Бирдиктүү тарбия – сапаттуу билим

Ата-эне, мектеп жана окуучу бирдиктүү тарбия чөйрөсүндө иш алып барганда гана сапаттуу билим жана тарбия берүү мүмкүн болот. Балдарга адеп-ахлактык баалуулуктарды сиңирүү; ата-энелердин тарбия процессине активдүү катышуусу жана мектеп менен ата-эне ортосундагы байланыштын бекемделиши.

Бул механизмдерди ишке ашыруу аркылуу гана биз адептүү, билимдүү жана жоопкерчиликтүү муунду тарбиялай алабыз. Андыктан, билим берүү системасынын үчилтиги биримдикте болушу шарт. «Жакшы бала ата-эненин жүзү» дегендей, ар бирибиз балдарыбыздын келечегине жоопкер экенибизди унутпайлы.

Үчилтикти бекемдөөнүн негизги механизмдери

1. Ата-эненин билим берүү процессине активдүү аралашуусу Механизм: «Ата-энелер менен бирге окуйбуз» программасы

Бул программа ата-энелерди балдары менен бирге китеп окууга, илимий-популярдуу макалаларды талкуулоого жана үй тапшырмаларын биргеликте аткарууга үндөйт.

Илимий негиз: Психолог Дж. Брунердин (1977) изилдөөлөрү көрсөтүп тургандай, ата-энелердин билим берүү процессине активдүү катышуусу баланын ой жүгүртүү жана чечим кабыл алуу жөндөмдөрүн өркүндөтөт.

Практикалык мисал: Финляндиянын билим берүү системасы ата-энелерди мектеп программасына тартуу аркылуу дүйнөдөгү эң ийгиликтүү системалардын катарына кирген.

2. Класстан тышкаркы иш-чараларга ата-энелерди тартуу

Механизм: “Үй-бүлөлүк маданий долбоорлор”

Бул механизмдин максаты – ата-энелерди мектептин маданий жана коомдук иш-чараларына тартуу.

Сунуштар: «Сармерден», «Мырза жигит», «Жаз ажары – айымдар» сыяктуу улуттук баалуулуктарды камтыган иш-чаралар; «Ата-эне жана балдар» спорттук мелдештери; Үй-бүлөлүк дискуссиялык клубдар (ата-энелер, мугалимдер жана окуучулар катышкан тегерек столдор).

Илимий негиз: Америкалык педагог Джон Дьюи (1916) ата-энелердин балдарынын социалдык жашоосуна аралашуусу алардын инсандык жана академиялык жетишкендиктерине оң таасир этерин далилдеген.

3. Окуучуларды коомго пайдалуу иш-аракеттерге тартуу

Механизм: «Мекениме кызмат кылам» долбоору

Бул долбоордун максаты – окуучуларды

коомдук пайдалуу иштерге аралаштыруу, мисалы, эко-акциялар (тазалык күндөрү); карылар үйлөрүнө жана балдар үйлөрүнө жардам берүү; волонтёрдук иш-чараларга катышуу.

Илимий негиз: А.Бандуранын (1977) «Социалдык үйрөнүү теориясы» балдар чоңдордун жүрүм-турумун кайталоо аркылуу тарбияланарын далилдеген.

Практикалык мисал: Жапонияда мектеп окуучулары коомдук иш-чараларга жигердүү тартылат, бул алардын социалдык жоопкерчилигин өнүктүрөт.

4. Ата-эне – мектеп байланыш механизмдерин жакшыртуу

Механизм: «Мугалим – ата-эне – окуучу» үч тараптуу жолугушуулар

Бул механизмдин негизги максаты – мектеп менен ата-эненин үзгүлтүксүз байланышын камсыз кылуу.

Сунуштар: Мектеп менен ата-эне ортосундагы үзгүлтүксүз онлайн байланыш (WhatsApp топтору, электрондук күндөлүк). «Ачык эшик күндөрү»; ата-энелер үчүн педагогикалык тренингдер; ата-энелердин тарбиялык сабактарды мугалим менен биргеликте өтүүсү.

Илимий негиз: Изилдөөлөргө ылайык, ата-энелер мугалим менен үзгүлтүксүз байланышта болгон учурда окуучулардын дисциплинасы жана жетишкендиктери 40% жакшырган (Epstein, 2001).

Колдонулган адабияттар:

1. Выготский, Л.С. (1986). «Психология развития ребенка»
2. Гарднер, Г. (1999). «Көп интеллект теориясы»
3. Epstein, J. (2001). “School, Family, and Community Partnerships”
4. Дьюи, Дж. (1916). “Democracy and Education”
5. ЮНЕСКО (2019). “The Role of Parents in Education”
6. Нурбек Жоошбаев “Ата-эне – бала — мугалим өнөктөштүгү”

Аида КАМБАРОВА,
№14 А.Тангатаров атындагы интернат-гимназиясынын кыргыз тили жана адабияты мугалими, Өзгөн району, Куршаб айылы