МЕДИЦИНАЛЫК БИЛИМДИН ФЛАГМАНЫ 85 ЖАШТА

Кыргыз мамлекеттик медицина академиясынын түзүлүшү республикадагы саламаттыкты сактоонун жана медицина илиминин өнүгүшүндөгү чоң тарыхый окуя болгон. 85 жылдык тарыхы бар даңктуу бул окуу жайы ушул күнгө чейин миңдеген медициналык татыктуу адистерди даярдап келүүдө. Дүйнөлүк мыкты окуу жайлардын катарына кирген окуу жайдын тарыхы, бүгүнкүсү жана эртеңки өрүшү жөнүндө азыноолак сөз кылмакчыбыз.

Окуу жайдын тарыхы 1939-жылдын 16-апрелинде Кыргыз ССР Элдик Комиссарлар Кеңешинин Токтому кабыл алынып, анын 1- пунктунда “1939-жылдын 1-сентябрынан баштап Фрунзе шаарында Кыргыз мамлекеттик медициналык институту ачылсын жана 1-курска 200 студент кабыл алынсын” деп жарыяланган. Жогорку медициналык окуу жайдын пайдубалын курууга Москва, Санкт-Петербург, Харьков жана Киев шаарларынан келген профессорлор менен окутуучулар көмөктөшкөн. 1943-жылы 120 дарыгер окуу жайдын алгачкы бүтүрүүчүлөрү болушкан. Согуш убагында окуу мөөнөтү 4-4,5 жылга кыскарса, согуш аяктаган соң, тактап айтканда, 1948-жылы алты жылдык мөөнөткө өткөн. Экинчи курстан баштап анатомия, гистология, физиология жана биохимия боюнча мамлекеттик сынактар киргизилген. 50-жылдары институтка кабыл алуулар көбөйгөндүктөн, дарыгерлерге кесиптик даярдоо иштерин башташкан. 60-жылдары институтта техникалык каражаттарды колдонуу менен билимди программалык текшерүү жумуштары киргизилип, дисциплинанын илимий изилдөө негиздери иштелип чыккан: окуу элементтери, аларды өздөштүрүүнүн деңгээлдери, графологиялык түзүмдөрү жана башкалар.

70-жылдары медициналык институт физиологиянын, патологиянын, организмди тоолуу шарттарга көндүрүү маселесин чечүүдө СССР аймагында алдыңкы орунда турган. Советтик республикалардын илимий институттары менен өлкөнүн көпчүлүк жогорку окуу жайлары жана илимий изилдөө институттары чыгармачылык кызматташуу боюнча келишимдерди түзүшкөн. Республикалык изилдөө базаларында жана лабораторияларында институттун окумуштууларынын жетекчилиги астында биргелешкен илимий экспедициялар өткөрүлүп турган. 80-жылдары окуу-методикалык жана илимий изилдөөлөрдүн жүрүшү олуттуу жакшыртылган. КММИ тоолуу медицинанын изилдөө маселелери боюнча интеграциялык байланыштарды күчөтүү максатында эл аралык аренага чыккан. Структуралык өзгөрүүлөргө байланыштуу 1996-жылы Кыргыз Республикасынын Президентинин Жарлыгы менен институт Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясына реорганизацияланган. 2008-жылдын 25-сентябрында окуу жайга И.К. Ахунбаевдин ысымы ыйгарылган. 2013-жылдан баштап Швейцариянын Өнүктүрүү жана Кызматташтык Агенттигинин каржылык колдоосу менен «Кыргыз Республикасындагы медициналык билим берүүнү реформалоо» долбоору ишке ашырылууда. Дипломго чейинки деңгээлде жалпы билим берүүчү адистерди даярдоого басым жасоо менен окуу пландарына олуттуу өзгөртүүлөр жүргүзүлүп, окуу пландары толугу менен кайра каралып, маанилүү өзгөртүүлөр киргизилген. Эки клиникалык көндүмдөр борбору ачылып, окуу процессинин сапатына жана студенттердин билимине мониторинг жүргүзүүнүн электрондук системасы менен электрондук китепкана түзүлдү. 2017-жылдын 4-майында Төө-Ашуу ашууда жайгашкан КР Саламаттыкты сактоо министрлигинин мурдагы Кыргыз улуттук гематология борбору жер тилкеси менен КММАга өткөрүлүп, ушул эле жылдын 14-июнунда бийик тоолуу “Төө-Ашуу” илимий-билим берүү борборунун салтанаттуу ачылышы болду. КММАнын Окумуштуулар кеңешинин чечими менен жаңыланган борборго өлкөнүн алдыңкы гематологу, академик, медицина илимдеринин доктору, профессор Абдухалим Раимжановдун ысымы ыйгарылды. 2019-жылы КММА көз карандысыз аккредитациялык агенттиктердин жогорку баасына татыды. Ушул эле жылы дарылоо иши факультетинин англис тилинде окуган студенттери үчүн профессор И.Акылбеков атындагы кампус ачылган. 2019-жылдын 9-июнунда окуу жайдын окутуучулары жана студенттери КММА атындагы Оруу-Сай аймагындагы чокуга Медициналык академиянын желегин 3861 метр бийиктикке орнотушса, 18-июнда Ажыдаар топ жылдыздарынын бири И.К.Ахунбаев атындагы КММА деген ысымга ээ болгон. Аны «Роскосмос» корпорациясынын сертификаты далилдеп турат. Ажыдаар топ жылдызы Түндүк жарым шарда жайгашкан. Аны жылдын каалаган убагында горизонттон көрүүгө болот.

Өзгөчө статус Кыргыз Республикасынын Президентинин 2021-жылдын 18-июлундагы Жарлыгына ылайык, 2022-жылы өлкөдөгү башка беш алдыңкы университет менен бирге Өзгөчө статуска ээ болуп, окуу жайга кеңири уюштуруучулук, финансылык жана академиялык автономия берилди. Учурда 9500 (анын ичинен 2800дөн ашыгы чет элдиктер), 1660 ординатор жана 430 интернатурада, 216 аспирантты, ошондой эле 300 лицейдин окуучуларын түзөт. Белгилей кетсек, ординатура 112 адистик, аспирантурада жана докторантурада 80 адистик боюнча жүргүзүлөт. Багыттардын жана билим берүү адистиктеринин спектри кеңейди. Кыргызстандын Коргоо министрлигинин колдоосу менен КММАнын базасында аскердик-медициналык факультет ачылды. 2023-жылы И.Раззаков атындагы КМТУ менен биргеликте түзүлгөн Медициналык инженерия факультети пайда болду. “Жаркын Кыргызстан – LUPIC” долбоорунун алкагында жана Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин токтомуна ылайык, учурда медайымдарды окутуу чет өлкөлүк үлгү боюнча жүргүзүлүүдө: 4 жыл бакалавр, андан кийин магистр даражасы. Убакыттын талабы боюнча жаңы бөлүмдөр уюштурулган: кардиохирургия жана эндоваскулярдык хирургия, клиникалык стоматология жана имплантология, калыбына келтирүү жана пластикалык хирургия, тоо физиологиясы жана медицинасы, изилдөө башкаруу. Биомедициналык изилдөөлөр илимий борборунун базасында студенттик стартаптарды илгерилетүү үчүн “бизнес-инкубатордун” ачылышын белгилей кетпесек болбос.

Илимдин алдыңкылары билим берет Окуу жайдын 63 бөлүм жана сегиз борборунда жалпы 1357 кызматкер эмгектенет. Анын 916 штаттык, 441 штаттан тышкаркы кызматкер. Арасында Улуттук илимдер академиясынын алты окумуштуусу жана алты мүчө-корреспонденти, 128 илимдин доктору (88 профессор), 435 илимдин кандидаты (203 доцент). 38 эмгек сиңирген дарыгер, 11 Илимге эмгек сиңирген ишмер, беш Саламаттык сактоо, үч Билим берүү, бир Маданият, эки социалдык тармактарга эмгеги сиңген ишмерлер. Кыргыз Республикасынын ордендери жана медалдары менен 15 кызматкер сыйланса, экөө (академиктер М.Мамакеев жана М.Мамытов) «Ак шумкар» өзгөчө белгиси бар Кыргыз Республикасынын Баатыры мамлекеттик жогорку наамына ээ. Бир катар кесиптештер Кыргыз Республикасынын илим жана техника жаатындагы Мамлекеттик сыйлыгынын лауреаттары жана И.К. Ахунбаев атындагы академиялык илимий сыйлыктын ээлери.

Эл аралык деңгээлдеги кызматташтык Учурда КММА дүйнөнүн 23 өлкөсүндө жайгашкан жүзгө жакын чет өлкөлүк университеттер, илимий борборлор жана медициналык уюмдар менен кызматташат. Он республикалык, эл аралык билим берүү, илимий жана медициналык бирикмелердин жамааттык мүчөсү болуп саналат. Бир нече эл аралык долбоорлорго катышууда: беш билим берүү, алты академиялык мобилдүүлүк, тогуз изилдөө үчүн. Ошондой эле саламаттыкты сактоо мекемелери менен 340тан ашык келишим түзүлгөн, анын 201и – Бишкек шаарында, 47си – аймактарда, 97си – чет өлкөлөрдө (Орусия Федерациясы, Борбордук Азия республикалары, Түркияда көбүнчө студенттер жана ординаторлор практикадан өтүшөт). КММАнын базасында дүйнөлүк масштабдагы илимий иш-чаралар барган сайын көбөйүүдө: эхинококкоз (2023), урология (2023), педиатрия (2023), түрк дүйнөсүнүн травматологдорунун жана ортопеддеринин IV конгресси ж.б.

Заманбап шарттар Медакадемиянын окуу, илимий жана терапиялык медициналык борборунда ар кандай операцияларды жана диагностикалык процедураларды жүргүзүү үчүн бардык шарттар түзүлгөн, анда анализдердин негизги түрлөрү жүргүзүлөт. Борбор калкка сапаттуу медициналык кызматтардын кеңири спектрин көрсөткөндүгү үчүн “Үлгү-2022” сыйлыгын жеңип алган. Бардык клиникалык бөлүмдөр өздөрү бекитилип берилген базалардын иштерине активдүү катышат. Ал эми 2022-жылдын март айынан баштап №9 жатакананын имаратында жайгашкан үй-бүлөлүк медицина кафедрасынын медициналык борборунда бейтаптарды дарылоо жана студенттерди, ординаторлорду окутуу үчүн бардык керектүү жабдуулар менен жабдылган бөлмөлөр ишке кирди. Акыркы үч жылдын ичинде бардык окуу имараттары жана жатаканалар мыкты формага келтирилип, алардын айланалары жашылдандырылды. Унаа токтотуучу жайлар жана жаңы арка түрүндөгү кире бериш бөлмөсү орнотулду. КММАнын сейил багында 2021-жылдын күз айларында Кыргызстандын медицина кызматкерлерине, атап айтканда, КОВИДдин кесепеттерин жоюуга биринчилерден болуп тоскоол болгон КММАнын кызматкерлеринин урматына эстелик орнотулган. Заманбап технология менен жабдылган, чоң билим берүү, маданий жана оюн-зоок иш-чараларын өткөрүүгө ылайыкталган 500 орундуу конференц-зал ачылып, жигердүү пайдаланылууда. Бул жерде КММАнын Тарых музейи жайгашкан, ал келечекте Кыргызстандын бардык медицинасынын тарыхынын борбору болот деген үмүттөбүз. Башкы имараттын түштүк тарабындагы мейкиндикте театралдык аянтча курулган, анын ичинде боз үй сыпатында стилдештирилген кооз сахна жана катар-катар отургучтар орнотулган. Башкы корпуста эмеректер алмаштырылып, жыйындар залына түп-тамыры менен реконструкциялоо жүргүзүлдү. Чоң LED экран орнотулуп, синхрондук котормо үчүн стенд кошулган. Заманбап интерактивдүү панелдер башкы корпуста жана башка аудиторияларда интернет менен камсыз болгон. Жолугушууларды жана семинарларды өткөрүү үчүн бир жолугушуу залы жана эки конференц-зал оңдолуп, толугу менен жабдылган. Капиталдык оңдоп-түзөө иштерине морфологиялык корпустун аудиториялары да кирди. 2024-жылдын март айында бул жерде гистология музейи ачылды. 2024-жылдын 3-июлунда морфологиялык корпустун жанында жайгашкан билимди текшерүү жана клиникалык көндүмдөрдү өнүктүрүү боюнча жаңы имарат бүтүп, ишке берилди. Бул мекеме студенттердин даярдыгынын деңгээлин компьютердик баалоого жана практикалык көндүмдөрүн өнүктүрүүгө мүмкүндүк берет. Белгилүү болгондой, 2022-жылдын июнь айында өлкө башчысынын катышуусунда Баткен шаарында КММАнын заманбап окуу-медициналык комплексинин курулушу башталган. Бул объектини юбилейлик жылдын аягына чейин бүткөрүү пландаштырылган. Республикалык онкология жана гематология борборунун аймагында жети кабаттуу Академиялык клиниканын курулушу кызуу жүрүп жатат. Келечектеги имараттын эки кабаты гематологияга арналган. 2022-жылы КР өкмөтүнүн буйругу менен кейиштүү абалда турган Республикалык диагностикалык борбор Медициналык академияга өткөрүлүп берилген. КММА РДБнын он эки миллион доллар карызын төлөп гана тим болбостон, аны рационалдуу түрдө кайра түзө баштады.

Алдыңкы окуу жай Акыркы беш жылдын ичинде КММА Улуттук профилдик аккредитациядан (2019), институционалдык аккредитациядан (2020), ошондой эле Эл аралык баштапкы программанын аккредитациясынан жана 2021-жылдын июнь айында Эл аралык институционалдык аккредитациядан өттү. Көп жылдар бою ал ЖРТнын эң жакшы жыйынтыгы менен абитуриенттер тандаган ТОП-10 Кыргызстандын ЖОЖдорунун ичинен 2-3-орундарды ээлеп келет. 2022-жылдын Глобалдык Агрегацияланган Рейтингинин жыйынтыгы боюнча окуу жай дүйнөнүн ТОП-100 мыкты ЖОЖдоруна кирди. Кыргыз Республикасынын ЖОЖдорунун Көз карандысыз рейтинги- 2022, Хирш индекси-2023 боюнча Кыргызстандын Улуттук рейтингинде биринчи орунду ээледи. Жакында эле жарыяланган Кыргызстандын ЖОЖдорунун рейтингинде да алдыңкы беш окуу жайдын катарына кирди. Окуу жайдын 85 жылдыгына бир катар ири спорттук жана эс алуу иш-чаралары арналды, анын ичинде: Бүткүл дүйнөлүк үй-бүлөлүк дарыгерлер күнүнө жана алдыдагы окуу жайдын юбилейине карата массалык жарыш. КММА кызматкерлерди жана студенттерди материалдык жана моралдык жактан кызыктыруунун ар кандай формаларын кеңири колдонот. Буга чейин «КММАнын ардактуу профессору» наамы (сырткы кесиптештери үчүн), «КММАга сиңирген эмгеги үчүн» жана «Кесипке берилгендиги үчүн» юбилейлик медалдары, «Илимий-изилдөө иштериндеги ийгилиги үчүн» төш белгиси, Ардак грамотасы, ыраазычылык каты берилип келсе, жакында «КММАнын академиги» деген ардактуу наам жөнүндө Жобо кабыл алынды.

Урматтуу кесиптештер жана студенттер!

– Бул мааракени – өлкөнүн саламаттыкты сактоонун даңктуу ишмери Иса Коноевич Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясынын 85 жылдык мааракесин белгилөө мага адамдык кубаныч тартуулайт. Анын илимий, педагогикалык жана көп тараптуу уюштуруучулук ишмердүүлүгүнүн аркасында өлкө медицина илиминин көптөгөн тармактарында, талыкпаган эмгек менен өз өлкөсүнүн саламаттыгын сактоодо көрүнүктүү ийгиликтерге жетишкен жогорку квалификациялуу кадрларды даярдоодо зор ийгиликтерге жетишти. Мен окуп-чонойгон академияма мыкты врачтарды даярдоодо жана тарбиялоодо бул татаал иште мындан да зор ийгиликтерди каалайм. Ар бир үй-бүлөдө, ар бир үйдө тынчтык, бакубатчылык болсун.

Академик Дүйшө Кудаяров

– КММА өзүнүн өнүгүү жолунда чоң жолду басып өттү жана бүгүнкү күндө Кыргызстандагы жогорку медициналык билим берүүнүн флагманы болуп саналат, бул негизинен мурда иштеген жана учурда иштеп жаткан профессордук-окутуучулар курамынын аркасында болду. Академиябыздын түптөлүшүнө жана билим берүүнүн башатында турган бардык ардагерлерди, кымбаттуу мугалимдерибизди куттуктайбыз. Баарыбызга бакубатчылык, бекемдик жана адамдын бакыт түшүнүгүнө эмне кирсе, ошонун баарын каалайбыз.

Академик Абдухалим Раимжанов