Жеңижок. “Аккан суу” ыры

Кыргыз адабияты жана STEM ыкма, 9-класс

Сабактын тиби: Аралаш сабак

Сабактын максаттары/күтүлүүчү натыйжалары:

1. Билим берүүчүлүк максаты:

Окуучулар ыр менен таанышат. Чыгарманы анализдөөгө, эркин оюн билдирүүгө көнүгүшөт.

2. Өнүктүрүүчүлүк:

Чыгарманы талдоо менен суунун адам баласына кандай таасир этерин талдашат.

3. Тарбия берүүчүлүк:  Сууну булгануудан сактоо жана аны үнөмдүү пайдалануу боюнча иш-чараларды көрүшөт.

STEM ыкманын колдонулушу:

• Табият таануу илимдери:

Химия: Суу — жердеги суутек менен кычкылтектин эң кеңири таралган бирикмеси, анын мааниси абдан чоң.

Биология: Бардык жандуу өсүмдүктөр менен жаныбарлардын организми суудан турат.

География: Гидросфера — суу катмарын изилдешет жана суу ресурстары менен таанышат.

Т- технология SECCI Dip-In программасы менен иштөө, суунун булганышын өлчөгөн диск жасашат.

E— инженерия таза суунун катышына диаграмма түзүшөт.

А- Арт-искусство “Аккан суу” ырын обону менен угушат, ырдагы орундуу кайталоону түшүндүрүшөт.

M— математика – Суунун пайыздык өлчөмдөрүн жана булганыч суунун көлөмүн эсептешет.

I . Сабакты актуалдаштыруу

Бул тууралуу кандай ойдосуңар?

1-көнүгүү. Жердеги жашоо үчүн суунун мааниси канчалык деп ойлойсуңар? «Жердеги таза суу менен туздуу суунун катышы» аттуу диаграммадагы маалыматка таянуу менен далил келтиргиле.

туздуу суу — 97%

таза суу — 3%

1-сүрөт. Жердеги таза суу менен туздуу суунун катышы

Өз жообуңарды Жеңижок акындын “Аккан суу” чыгармасындагы маалымат менен салыштыргыла.

Кара тоонун боорунан,

Кайнап чыккан аккан суу.

Жер үстүнө мелмилдеп,

Жайнап чыккан аккан суу.

Жер үстүнөн күнөөдөн,

Арып чыккан аккан суу,

Кара таштан жаркырап,

Түшүп жаткан аккан суу.

Бул тууралуу башкалар кандай ойдо жана бул биздин жашообузга кандай таасир этет?

2-көнүгүү. Ар кайсы организмдерде канча суу болорун билгиле. Суу алардын жашоосу үчүн кандай мааниге ээ экени боюнча тыянак чыгаргыла.

2-сүрөт. Суу медузада 99%, балыкта 75%, картошкада 76%, алмада 85%

Жеңижок акындын чыгармасындагы башка организмдердеги суунун пайызын таап чыккыла.

Алтын канат, жез куйрук,

Балык чыккан аккан суу.

Кара тоонун койнунан,

Агып чыккан аккан суу.

Алма, жүзүм, алмурут,

Алча кылат аккан суу.

Четин, шилби, карагай,

Арча кылат аккан суу.

Сабактан кийин өзүңөрдүн аймагыңардагы айлана-чөйрөнүн көрсөткүчү болгон тирүү организмдерге байкоо салгыла.

Жалпысынан, адамдын организми 50–86% суудан турат (ымыркайдыкы 86%, улгайган кишилердики 50% га чейин).

Адамдын денесинин ар кайсы бөлүктөрүндө канча суу болорун сүрөттөрдөн билип алгыла.

Муну эмне кылуу керек?

1. Сабактын негизги бөлүгү

Практикум. Беш чакан топко бөлүнүп, алдыңарга коюлган милдетти талкуулагыла. Жооп алгыңар келген суроолорду түзгүлө. Аларды дептериңерге жазгыла. Ишти аткарган соң «ЭКОлогикалуу. Суу» деген видеотасманы  көргүлө.

Өз ишиңердин жыйынтыгын класска көрсөткүлө.

1-топ. Суу кандай формада боло тургандыгын жана аны адамдар кандайча колдонорун көрсөткөн татаал схеманы түзгүлө. Схеманы түзүүдө төмөнкү үзүндүнү колдонгула.

Жети кабат жер астын,

Жарып чыккан аккан суу,

Жер, ааламдын баарысын,

Багып чыккан аккан суу…

2-топ. «Суунун жаратылыштагы айлануусу» деген схеманы карап чыгып, токойлор бул процессти жөнгө салууга кандайча жардам берерин түшүндүргүлө.

3-топ. Суу ресурстарын сарамжалсыз пайдалануу эмнеге алып келиши мүмкүн? Ушул суроолордун жоопторун ырдан издегиле жана  плакатка чагылдыргыла.

Эй, адамзат пендеси,

Аккан сууну булгаба.

Суу сыйлаган зор болор,

Суу кордогон кор болор. Үйдө ушул ырды сууну колдоно турган жерге илип койгула жана жаттап алгыла. Ырды обону менен уккула жана салыштыргыла.

4-топ. Суу түтүгүндөгү сууну кантип натыйжалуу тазалоо керектигинин көрсөтмөсүн «тарткыла».

5-топ. Эмне үчүн Кыргызстан суу мунарасы деп аталат? Фактыларды эсиңерге түшүргүлө жана таблицадагы тапшырманы ырды окуу менен аткаргыла.

Ай, аккан суу, аккан суу.

Бардыгына жаккан суу…

6-топ. Көлдөгү суунун сапатын өлчөө боюнча жыл сайын өткөрүлүүчү иш-чарага катышуу үчүн Secci Dip-In  дискин жасагыла.

Бул үчүн SciStarter сайтынан Secci Dip-In  деп издегиле же seccidipin. org.сайтына киргиле.

Суунун сапаты жөнүндө Жеңижок акындын айтканына кайрылгыла:

Ылай, чопо киринен,

Арылдырган  аккан суу.

Ай тийгенде шооладай.

Жарык чыккан аккан суу

III.Сабакты жыйынтыктоо

3-көнүгүү Тема боюнча чечим чыгаргандан кийин “ ИДЕАЛ” ыкмасынын баскычтары менен иш алып баргыла.

К —Кызык. Маселе эмнеде? Кантип деген сурама ат атоочту жана ырдагы аккан суу бар жерлерди мисалга алгыла.

Т- Талкуулагыла. Маңызына жеткиле. Таза суу боюнча чечим чыгаргыла. Ырдагы суунун касиеттеринен мисал келтиргиле.

М- Маселени чечүүнүн варианты бар, мүмкүн болгон жолдорунун болушунча көбүрөөк варианттарын атагыла, аларды жазгыла.

А- Активдүү талкуулагыла, эң мыкты деген жолдорду жана буга ылайык келген ыр саптарын тандагыла.

Ы- Ырааттуу улантуу. Мектепте, үйдө ушул ишиңерди ырааттуу уланткыла, суу жөнүндө жазылган башка акындардын да (Токтогул, Б.Алыкулов) чыгармаларын окугула, ВЕННдин диаграммасын түзгүлө.

5-көнүгүү. 1ден 7ге чейинки өзүн-өзү баалоо шкаласы келтирилген, мында 7 – эң жогорку балл. Бул сабакта жетишкен ийгиликтериңерге баа бергиле. Бул үчүн өзүн-өзү баалоо шкаласындагы сандардын ичинен берилген ырастоолорго карата силердин оюңарга көбүрөөк дал келген санды туура   белгиси менен белгилегиле. Эки-экиден ой бөлүшкүлө. Ойлоруңарды жалпы топ менен талкуулагыла.

Өзүн-өзү баалоо шкаласы

S-Ырда айтылган маалымат суунун физикалык, химиялык касиеттерин жана биологиялык зарылчылыгын түшүнүүгө жардам берди

Ыр аркылуу  Кыргызстандагы суу ресурстарын таба алдым (география)

Т—Суунун булганышын азайтуу үчүн диск аркылуу иш- аракетке бара алам (технология)

Е- Суунун тазалык катышына компьютер аркылуу  диаграмма жасай алам (инженерия)

А- “ Аккан суу” ырын обону менен уктум, жаттадым жана сүрөтүн тарттым (музыка, сүрөт)

М- Суунун тирүү организмдеги чен-өлчөмү менен тааныштым, пайызын эсептедим, ырда колдонулган сан атоочтор аркылуу суунун жер үстүнө келип жетиш схемасын тартуу аркылуу эсептедим.

Рефлексия

Ишиңердин натыйжасына жараша суу тамчысын тандагыла.

Үй тапшырмасы:

Суунун айрым өлкөлөрдөгү жетишсиздигин ойлонгула жана ырдагы төмөнкү саптардын негизинде ой жүгүртүү эссесин жазып келгиле.

Жок дегенде бир күнгө,

Келбей койсоң таарынып,

Кесирленип жүргөндөр,

Чуркайт эле ак уруп…

Мугалимдин баалоо баракчасы

Осокеева Гүлзада, кыргыз тили жана адабияты мугалими, Ысык-Ата району, “Алтын Уя” мектеби