ДИНДЕРДИН ӨНҮГҮҮ ТАРЫХЫ окутуу кыргыз тилинде жүргүзүлгөн мектептер үчүн

Актуалдуулугу
Жалпы маселелер

Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаров 2022-жылдын 8-июнунда «Кыргыз Республикасынын жалпы билим берүү уюмдарында «Диндердин өнүгүү тарыхы» предметин киргизүү жөнүндө» Жарлыкка кол койду.

Жарлыкта көрсөтүлгөндөй «республиканын жалпы билим берүү уюмдарында «Диндердин өнүгүү тарыхы» предметин окуу төмөнкү учурларды камтышы керек:

— окутуу заманбап илимий-методикалык ыкмаларга негизделүүгө тийиш;

— биздин өлкө үчүн дүйнөлүк жана салттуу диндер жөнүндө билим берүү окуучулардын дүйнөнү, маданиятты жана адамдын руханий жашоосун таануусуна жардам берүүгө тийиш;

— салттуу диндердин негиздерин билүү улуттук өзүн таанууну калыптандырууда, колдоодо жана сактоодо, экстремизм идеологиясын жана сабырсыздыкты алдын алууда маанилүү ролду ойнойт».

Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаров «Кыргыз Республикасынын жалпы билим берүү уюмдарында «Диндердин өнүгүү тарыхы» предметин киргизүү жөнүндө» Жарлыгында: «Дин жана билим берүү маселелери боюнча Кыргыз Республикасынын мыйзамдары жалпысынан бул чөйрөдөгү дүйнөлүк стандарттарга ылайык келет, биринчи кезекте ал Кыргызстан катышуучу болуп саналган бир катар эл аралык укуктук конвенцияларды ишке ашырат. Аталган чөйрөдөгү негиз болуучу документтердин катарында 1948-жылдын 10-декабрында БУУ тарабынан кабыл алынган Адам укугунун жалпы декларациясын, ошондой эле 1981-жылдын 25-ноябрында БУУнун Башкы Ассамблеясы тарабынан кабыл алынган Диндин жана ынанымдардын негизинде сабырсыздыктын жана басмырлоонун бардык түрлөрүн жоюу жөнүндө декларацияны атоого болот» деп айтылган.

Декларацияда кепилденген укуктардын бири – дин тутуу эркиндигине болгон укук. 18-беренеде: «Ар бир адам ой жүгүртүү, ишеним жана дин тутуу эркиндигине укуктуу; бул укук өзүнүн динин же ишенимин өзгөртүү эркиндигин жана өз динин же ишенимин окуу, сыйынуу жана жөрөлгөлөрдү өткөрүүдө жалгыз же башкалар менен бирге, ачык же жеке түрдө көрсөтүү эркиндигин камтыйт». Ата-энелер «өздөрүнүн ынанымдарына ылайык балдарынын диний жана адеп-ахлактык тарбиясын камсыздоого» укугу бар. Бул ата-энелик укук адам укуктары боюнча башка эл аралык документтерде, анын ичинде «Динге же ишенимге негизделген сабырсыздыктын жана дискриминациянын бардык түрлөрүн жоюу жөнүндө Декларацияда», бала «ата-энесинин каалоосуна ылайык дин же ишеним тармагында билим алууга укугу» катары белгиленген.

Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 1-беренесинде Кыргыз Республикасы (Кыргызстан) көз карандысыз, эгемендүү, демократиялык, унитардык, укуктук, светтик жана социалдык мамлекет деп жарыяланган.

Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 9-беренесинде:

1. Кыргыз Республикасында эч бир дин мамлекеттик жана милдеттүү дин катары орното албайт.
2. Дин жана бардык диний культтар мамлекеттен бөлүнгөн.
3. Диний бирикмелердин, дин кызматкерлеринин жана дин кызматчыларынын мамлекеттик бийлик органдарынын ишине кийлигишүүсүнө тыюу салынат.

«Билим берүү жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Мыйзамы, мында 4-беренеде «билим берүүнүн саясий жана диний институттардан көз карандысыздыгы» жана «билим берүү мекемелериндеги билим берүүнүн светтик мүнөзү» негизги негиздер катары таанылган.

«Кыргыз Республикасынын дин тутуу эркиндиги жана диний уюмдары жөнүндө» Мыйзамдын жаңы редакциясынын «Мамлекет жана дин» 5-беренесинде: «1. Дин тутуу эркиндиги жаатындагы мамлекеттин саясаты төмөнкү принциптерге негизделет:

— Кыргыз Республикасы мамлекеттик бийлик органдарынын жана жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарынын ишине диний уюмдардын жана диний культ министрлеринин кийлигишүүсүнө жол берилбеген светтик мамлекет;

— эч бир дин мамлекеттик жана милдеттүү дин катары орнотулушу мүмкүн эмес;

— диний уюмдардын догмасы жарандар үчүн милдеттүү деп белгилениши мүмкүн эмес;

— бардык диндер жана диний уюмдар мыйзам алдында бирдей;

— мамлекет менен диний уюмдардын ортосундагы мамилелер алардын руханий, маданий, мамлекеттик жана улуттук каада-салттардын калыптанышына тийгизген таасирин эске алуу менен мыйзам менен жөнгө салынат».

Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаров «Кыргыз Республикасынын жалпы билим берүү уюмдарында «Диндердин өнүгүү тарыхы» предметин киргизүү жөнүндө» Жарлыгында: «Кыргыз Республикасынын Конституциясы ар бир адамга абийир жана дин тутуу эркиндигин кепилдейт, кайсы бир диндин мамлекеттик же милдеттүү дин катары кабыл алынышына тыюу салат, динди жана бардык диний ырасымдарды мамлекеттен ажыратууну камсыз кылат, диний бирикмелердин, дин жана диний ырасымдардын кызматчыларынын мамлекеттик бийлик органдарынын ишине кийлигишүүсүнө тыюу салууну киргизет» деп айтылат.

Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаровдун 2021-жылдын 29-январындагы «Инсандын руханий-адеп-ахлактык өнүгүүсү жана дене тарбиясы жөнүндө» №1 Жарлыгы, Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаровдун 2022-жылдын 21-майындагы «Улуттук нарк жөнүндө» Жарлыгы, 2021–2026-жылдарга карата өлкөнүн диний чөйрөдөгү мамлекеттик саясатынын Концепциясы, Кыргыз Республикасында 2021-2040-жылдарда билим берүүнү өнүктүрүү программасы жана башка мыйзамдык-нормативдик документтердин жоболору, «Диндердин өнүгүү тарыхы» предметин окутууну уюштуруу үчүн негиз болуп саналат.

«Диндердин өнүгүү тарыхы» предметинин негизги максаты – бир динге болгон диний ишенимге тарбиялоо эмес, окуучуларды ар кандай диний каада-салттар менен тааныштыруу, өлкөлөрдүн тарыхый, маданий жана социалдык өнүгүүсүндөгү диндердин ролу ачып берүү, жаштарда диний толеранттуулукту калыптандыруу. Дин жөнүндө бейтарап, объективдүү жана тең салмактуу окутуу.

Нормативдик документтер

— Кыргыз Республикасынын Конституциясы (2021-ж.);

— Кыргыз Республикасынын “Билим берүү жөнүндө” Мыйзамы (2023-ж.);

— Кыргыз Республикасынын “Дин тутуу эркиндиги жана диний уюмдар жөнүндө” Мыйзамы (2008-ж. 31-декабры, №282);

— Кыргыз Республикасынын «Эркектер менен аялдардын бирдей укуктарынын жана бирдей мүмкүнчүлүктөрүнүн мамлекеттик кепилдиктери жөнүндө» Мыйзамы (2008-жыл, 4-августу, «№184;

— Кыргыз Республикасынын Президентинин “Инсандын руханий, адеп-ахлактык өнүгүүсү жана дене-тарбиясы жөнүндө” Жарлыгы (2021-ж.);

— Кыргыз Республикасынын Президентинин “Кыргыз Республикасынын жалпы билим берүү уюмдарына “Диндердин өнүгүү тарыхы” предметин киргизүү жөнүндө” Жарлыгы (2022-ж.);

— Кыргыз Республикасынын Президентинин “Улуттук нарк жөнүндө” Жарлыгы (2022-ж.);

— 2018-2040-жылдары Кыргыз Республикасын өнүктүрүүнүн улуттук стратегиясы;

— Кыргыз Республикасында 2021-2040-жылдарда билим берүүнү өнүктүрүү программасы;

— 2021-2026-жылдары Кыргыз Республикасынын диний чөйрөдөгү мамлекеттик саясатынын Концепциясы;

— Кыргыз Республикасынын мектептик жалпы билим берүүнүн мамлекеттик билим берүү стандарты; Кыргыз Республикасынын жалпы билим берүүчү мектептери үчүн Базистик окуу планы.

— «Диндердин өнүгүү тарыхы» предмети боюнча жалпы билим берүү уюмдарынын 7-8-9-класстары үчүн предметтик стандарт;

— «Диндердин өнүгүү тарыхы» предмети боюнча жалпы билим берүү уюмдарынын 7-8-9-класстары үчүн окуу программасы.

Предметти окутуунун өзгөчөлүктөрү

Билим берүү системасындагы жана республиканын социалдык-экономикалык өнүгүүсүндөгү өзгөрүүлөрдү эсепке алып, жалпы билим берүүчү мектептердин окуу планына 7-9-класстарда «Диндердин өнүгүү тарыхы» предмети киргизилип, 2023-2024-окуу жылынан тарта Кыргызстандын мектептеринде милдеттүү түрдө окутула баштайт.

2023-2024-окуу жылында «Диндердин өнүгүү тарыхы» предмети базалык окуу планында белгиленген окуу убактысынын чегинде жүргүзүлөт. «Диндердин өнүгүү тарыхы» окуу предмети 7-9-класстарда предметтик стандарт жана окуу программаларына ылайык, жумасына 1 саат окутулат.

Мектептеги дин таануучулук билим берүү жалпы тарбиялык, инсанды жалпы өнүктүрүү милдетинин биринчи планга чыгышы менен өзгөчөлөнөт. Мектеп окуучуларга жаратылыш жана коомдун эң маанилүү илимдеринин негиздерин өздөштүрүүгө, алардын интеллектуалдык көз карашын кеңейтүүгө, дүйнө таанымын жана моралдык-эстетикалык маданиятын өнүктүрүүгө көмөктөшөт. Мектепте дин таануучулук блок сөзсүз түрдө светтик предметтер менен өз ара байланышта болот. Мектепте дин таануучулук блок сөзсүз түрдө светтик предметтер менен өз ара байланышта болот. Азыркы дүйнөдө диний жамааттар мамлекеттик же коомдук билим берүү системасы менен өз ара алака-мамиле түзүүдө. Мындай кырдаалда, дин педагогдору дааватчылык же миссионердик жана педагогикалык кызматты, диний уюмдардагы билим берүү менен мектептеги билимди айырмалай билиши керек.

Светтүүлүк же секуляризм критерийине көңүл буруу – инсандын ишеним эркиндигин педагогикалык ишмердиктин баалуулук багыты катары таануунун натыйжасы болуп саналат. Педагогикалык процессте баланын ишеним эркиндигине кол салуу, анын ички жашоосуна адепсиз кийлигишүү, эң оор жаракаттарга жана кесепеттерге алып келген, педагогикалык ыйгарым укуктарды кыянаттык менен пайдаланууга кирет.

Конфессиялык эмес (светтик) дин таануучулук билим берүү же «Диндердин өнүгүү тарыхы» предметин окутуу – бул бардыгы үчүн бирдей билим. Бул окуучулардын ишенимди тандоо эркиндигин жана анын диний ишенимдеринин купуялуулугун таануудан келип чыгат. Бул жеке дин ишеними актысы билим берүү процессинин шарты да, элементи да, максаты да болбогон тарбия. Окуучунун диндин тигил же бул салтына кирүү же кирбөө укугу, мугалим менен окуучунун ортосундагы өз ара аракеттенүүнүн башталышы гана болуп калат.

Ата-энелер балдардын дин тутуу эркиндигине болгон укугун урматтоого милдеттүү болгондуктан, баланын өнүгүү жөндөмдүүлүгүн эске алуу менен, ата-энелер өздөрүнүн диний же философиялык ишенимдеринин негизинде гана тиешелүү чечимдерди кабыл ала алышпайт, ошондой эле балага болгон таасири, анын баласынын жөндөмдүүлүгү өскөн сайын азайышы керек. Баланын укуктары жөнүндө Конвенцияда «баланын жөндөмдүүлүгү» дегенде эмнени түшүнүү керектиги боюнча аныктама жок. Бүгүнкү күндө көпчүлүк укуктук жана социалдык контексттерде мындай жөндөмдүүлүктөр баланын «акыл-эсин» ​​калыптандыруучу жөндөмдөр катары түшүнүлүп жаткандай. Демек, бала акыл-эстүү жандыкка айланган же башкача айтканда, динди тандоодо өз алдынча чечим кабыл алууга жөндөмдүү болгон учурдан тартып ата-эне аны туура жолго салуу укугунан ажырайт.

Тилекке каршы, «Баланын укуктары жөнүндө» конвенцияда ата-эненин бул укугун токтото турган курактык чектөө жок. Конвенциянын 1-беренесине ылайык, бала белгилүү бир укуктардын ээси катары «ар бир адам, эгерде балага карата колдонулуучу мыйзамга ылайык ал жашы жете элек же 18 жашка чыга элек болсо» деп аныкталат. Ошентип, ата-эненин жогоруда аталган укуктарынын болушунун курактык чеги – бойго жеткен курак же 18 жаш. Бир катар Европа өлкөлөрүндө Конвенция кабыл алынганга чейин эле диний жактан жетилүүнүн курагы ушундай эле аныкталган, бул дагы конфессиялык диний сабактарга баруу жөнүндө чечим кабыл алуу укугу ата-энелерден балага өткөн курак экенин белгилей кетүү керек.

Өзүнүн жана башкалардын диний маданияты жөнүндө билимдин аздыгы дин жөнүндө бир жактуу пикирлерге, стереотиптик ой жүгүртүүгө, кээде динге ишенгендердин диний практикасын чечмелөөдө жана баалоодо агрессивдүүлүккө жана адекваттуу эмес мамилеге алып келет. Албетте, билимдин сапаты, бул предметти окутуунун сапатына жараша болот. Мугалим билимди гана эмес, ар бир салттуу диндин бай тарыхы, маданий мурасы тууралуу маалымат берип, алар урматтоого татыктуу деген ойду жеткире билүүсү маанилүү.

«Диндердин өнүгүү тарыхы» предметин окутуунун негизги ыкмалары, принциптери жана мазмуну, биринчи кезекте, диний-мамлекеттик мамилелер чөйрөсүндөгү жана мектептик билим берүү системасындагы мыйзамдар, маданий жана тарыхый факторлор, ошондой эле саясий контекст менен аныкталат.

«Диний билим» жана «диний педагогика» түшүнүктөрү азыркы дүйнөдө түрдүү кубулуштарга карата колдонулат. Ошондуктан педагогикалык ишмердик чөйрөсүнө кайрылып көрөлү. Кыргызстанда диний билим берүүдө тар түшүнүк үстөмдүк кылып, аны дин кызматчыларынын кесиптик даярдыгына жана дааватчылык же миссионердик үгүт иштерине жакындатат.

Ошентип, светтик билим берүү сыяктуу сезимтал чөйрөдө деле дүйнөнүн көпчүлүк мамлекеттери дин тууралуу билимди үйрөтүүнү маанилүү деп эсептешет. Бул максаттарда диний уюмдар менен мамлекеттик билим берүү мекемелеринин ортосундагы мамилелердин механизмдери жогорку деңгээлде иштелип чыккан.

Сунушталуучу кошумча окуу-методикалык комплекстер

Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаровдун Жарлыгында 9-класстар үчүн мурда иштелип чыккан «Дин маданиятынын тарыхы» боюнча окуу-методикалык комплексин жаңы «Диндердин өнүгүү тарыхы» аталышта толуктап иштеп чыгуу, экспертиза жүргүзүү жана басып чыгаруу тапшырылды.

Окутуунун формасы окуу-методикалык комплексин түзүүгө мүмкүнчүлүк берет. Сабактарда мугалим окуучулардын даярдык деңгээлине жараша түрдүү окуу китептерди, репродукцияларды, фото-, аудио жана видеоматериалдарды, адабий, философиялык жана публицистикалык эмгектерди колдонушу мүмкүн. Курстун программасын окутуунун жүрүшүндө музейлерге, мечиттерге, медреселерге, түрдүү диний конфессиялардын храмдарына экскурсияларды уюштуруу сунуш кылынат.

Жалпы билим берүүчү уюмдарда (мектеп, гимназия, лицей) «Диндердин өнүгүү тарыхы» курсун өздөштүрүүнүн методикалык негизи окуучулардын жигердүү таанып билүүчүлүк ишмердүүлүктөрүн уюштуруу аркылуу инсандык, метапредметтик жана предметтик билимдердин натыйжаларына жетүүнү камсыз кылуучу системалык-ишмердүүлүк өңүт болуп саналат. Окуу программаларын түзүүчүлөрдүн эң маанилүү милдеттеринин бири-окуучулардын адамзаттын эң байыркы доордон тартып биздин күндөргө чейинки дин маданиятынын тарыхынын жалпылыгын, бирдиктүүлүгүн цивилизациялык өңүттө түшүнүүсүн калыптандыруу. Бул өспүрүмдөрдүн ой жүгүртүүсүн, чыгармачыл жана аналитикалык көз карашта кабыл алуусун өнүктүрүү үчүн өтө маанилүү болуп саналат.

Программадагы бөлүктөрдү жана темаларды окуп-үйрөнүүгө бөлүнгөн убакыт болжолдуу болуп саналат. Мугалим окуу жылынын чегинде, окуучулардын жаштык өзгөчөлүктөрүн жана таанып-билүү мүмкүнчүлүктөрүн эсепке алуу, курстардын ортосундагы бөлүнгөн сааттардын катнашын сактоо менен, айрым темаларга жана бөлүктөргө бөлүнгөн сааттын санын өзгөртө алат.

Кыргыз элинин диний маданиятынын тарыхын окуп-үйрөнүүгө көбүрөөк убакыт бөлүнөт, анткени, дин маданияты – маданий каада-салттардын пайдубалын түзгөндөрдүн өзөктүүлөрүнүн бири болуп саналат. Өз тарыхынын жана маданиятынын негиздерин билбей туруп жарандыкка, патриотизмге, гуманисттик жана демократиялык баалуулуктарга тарбиялоо мүмкүн эмес.

Август кеңешмесинде төмөнкү маселелерди талкуулоо сунушталат

— Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаров 2022-жылдын 8-июнунда «Кыргыз Республикасынын жалпы билим берүү уюмдарында «Диндердин өнүгүү тарыхы» предметин киргизүү жөнүндө» Жарлыгын секциялык жыйында талкуулоо өткөрүү;

— «Диндердин өнүгүү тарыхы» предметин окутуунун 2022-2023-окуу жылындагы тажрыйбасын талкуулоо жана 2023-2024-окуу жылына коюлган милдеттерди талкуулоо;

— «Диндердин өнүгүү тарыхы» предмети боюнча сабактарда интернетти жана мультимедиалык технологияларды колдонуу;

— «Диндердин өнүгүү тарыхы» предмети боюнча тематикалык пландаштыруу.