ЖАШ ПЕДАГОГДОРДУН ДОСТУК КӨПҮРӨСҮ

ЖАШ ПЕДАГОГДОРДУН ДОСТУК Ү

Чечен Республикасынын Грозный шаарында Россия, Казакстан, Беларусь, Кыргызстан, Өзбекстан, Тажикстан жана Азербайжан Республикаларынын жыл мугалимдеринин педагогикалык эл аралык билим берүү форумуна Кыргызстандан “Жыл мугалими – 2023” сынагынын жеңүүчүсү, Ош шаарындагы №37 Гапар Айтиев атындагы орто мектептин англис тили мугалими Элнура АЛЕКОВА катышып келди. Бул форумга Кыргызстан экинчи жолу катышып жатат.

— Элнура, кандайча Сиз бул форумга катышып калдыңыз?

— Бул форум төртүнчү жолу уюштурулуп жатат. Менин бул форумга баруума эң башкы себепчи болгон У.Э.Мамбетакунов болду. Агайга терең ыраазычылык билдирем, анткени анын сунушу менен Кыргызстандан барып, катышып, тажрыйба алмашып келдим. Форумду Чечен мамлекеттик педагогикалык университети уюштуруптур. Алар өз студенттеринин келечеги үчүн алардын билимдерин өркүндөтүүдө сонун мүмкүнчүлүктөрдү ачып берүү менен бирге Россия жана КМШ өлкөлөрүнүн педагогикалык достук мамилелерин чыңдоого, билим берүүдөгү көйгөйлөрдү чечүүгө чоң салым кошууда. Ошол эле учурда маданият алмашуу, ар бир өлкөнүн маданиятын таанып билүүгө жакшы өбөлгө болду. Айрыкча. Чечен маданиятынын меймандостугу, улуттук кийим кечеси, аспаптары, бийлери, чоңдорго, аялзаттарга болгон мамилелери, сый-урматы мени таң калдырды.

— Форумдун максатына токтолсоңуз?

— Форумдун максаты – келечектеги мугалимдердин арасында заманбап педагогиканын идеяларын жана инновацияларын, жогорку жана жалпы билим берүүнү практикалык-багыттоону жана интеграциялоону күчөтүү аркылуу анын мазмунун жаңылоого багытталган билим берүүнү трансформациялоонун ийгиликтүү тажрыйбаларын жайылтуу; жеке жана кесиптик өсүүнүн жеке траекторияларынын вариативдик моделдерин түзүү, окуучулардын педагогикалык жөндөмдүүлүгүн өнүктүрүү; кыйынчылыктарды жеңүү, педагогикалык профилдеги студенттердин жана жаш педагогдордун кесиптик тартыштыгын жоюу боюнча тажрыйба алмашуу; Россия жана КМШ өлкөлөрүнүн мугалимдерининин ортосундагы педагогикалык карым-катнашты бекемдөө жана бири-бири менен тажрыйба алмашуу. Форум бир нече этаптан турду: ачылуу аземи жана мыкты мугалимдердин өзүн тааныштыруусу; автордук мастер-класстарын көрсөтүүсү; өз фокус группалары менен белгилүү бир теманын алкагында долбоорлорун презентациялоо.

Салтанаттуу ачылыштан мурда концерттик программалар көрсөтүлдү, чечен элинин улуттук ансамбли менен тосуп алышты, улуттук бийлери көрсөтүлдү, андан соң форумдун салтанаттуу ачылышында педагогикалык институттардын тармагын түзүү жөнүндө меморандумга кол коюлду.

— Кимдер катышты?

— Жалаң жылдын мыкты мугалимдери катышты. Алсак, И.В.Зубрилина — Беларусь Республикасынын “Жыл мугалими – 2011”; А.В.Заруба — п.и.к., Россия Федерациясынын агартуусунун 1992-жылындагы абсолюттук жеңүүчүсү; О.И.Янковский — Россиянын “Жыл мугалими – 2023”,  Р.К.Төлөкова — Ташкент облусунун район, улуттук конкурстун жеңүүчүсү; Э.А.Алекова — Кыргызстандын “Жылдын мыкты мугалими – 2023” сынагынын жеңүүчүсү; Л.С.Янковская  -“Жылдын мугалими – 2020” Саратов;  Ж.Е.Телюканов — Казакстандын “Жыл мугалими – 2021” улуттук сыйлыгынын финалисти, «Global Teacher Prize» – «Учитель Мира” сынагынын номинанты; М.М.Худояров — Тажикстандын “Жыл мугалими – 2023”; Д. Галандар кызы Мамедова — Баку шаарынын “Мыкты мугалим — 2015” конкурстун жеңүүчүсү; А.М.Динаев —  “Жыл мугалими – 2018” сынагынын жеңүүчүсү, Чечен Республикасынын эл мугалими; И.Физули кызы Гулиева – “Орус тили – жаңы горизонт — 2023”  эл аралык конкурсунун жеңүүчүсү, Азербайжан Республикасынын мугалими.

Мына ушул тизмедеги лауреаттардын жана жеңүүчүлөрдүн  SELS-презентациялары болуп, ал жерде ар бири өзүн тааныштырып, билим берүү тармагындагы кошуп жаткан салымы же ой-пикирлери, пландары менен бөлүштү. Ар бир мугалим өз предмети боюнча автордук мастер-класстарды көрсөтүү менен педагогикалык жаатындагы көйгөйлөрдү чечүүгө жардам берүүчү технологиялары менен бөлүштү. Мисалы, мен “STEAM аркылуу англис тилин үйрөтүү” деген темада мастер-класс көрсөтүп, бул технология аркылуу предметтердин айкалышы менен, окуучулардын сабактарга кызыгып активдүү катышуусуна жардамчы боло ала тургандыгын көрсөтүп бере алдым.

— Кантип?

— Мен акыркы бир нече айдан бери STEAMге негизделген сабак пландарын түзө баштадым. Башында, мен жаш окуучулар ээ болушу керек болгон бардык талаптуу натыйжаларды башкаруу үчүн корктум, бирок кайра-кайра иштеп, мен мыкты сабак материалдар жана мыкты натыйжаларга ээ боло баштадым — мен элестеткенден да жакшыраак, сабакка кызыкпаган окуучулар да сабакка кызыгуусу артта баштады. Кызыккан окуучулар, алар изилдөөгө, шыктанууга, чыгармачыл болууга жана STEAM сунуш кыла турган нерселерге ээ болууну каалашат. Окуу программасына STEAM киргизүү менен окуучулар инженер, окумуштуу, сүрөтчү, фотограф, актер/актриса, математик болуп, өздөрүнүн когнитивдик жөндөмдөрүн, сынчыл ой жүгүртүүсүн, чыгармачылыгын өркүндөтүшөт! Жаш окуучулар илимге табигый мүнөзгө ээ болгондуктан, алардын кызыгуусу жана чыгармачылыгы менен STEAM аларга бул экөөнө чумкууга сонун мүмкүнчүлүктөрдү берет.

STEAM ыкма мугалимдерге окутуу тажрыйбаларын түзүүгө жардам берет жана биз 21-кылымда билим берүү жаатында ушул нерсени издеп жатабыз. STEAM маанилүү, анткени ал мугалимдерге бир эле учурда бир нече дисциплиналарды киргизүүгө жардам берет жана балдарга инновациялык курулуш көндүмдөрүн изилдөөгө, суроого, изилдөөгө, табууга жана көнүгүүгө мүмкүнчүлүк берген окуу тажрыйбаларын жайылтат. STEAM  окуучуларга кызматташып, баарлашып жана чогуу изилдөө жүргүзө турган табигый чөйрөнү камсыз кылат.

STEM акыркы жылдары STEAM болуп калды жана бул бөлүмдөгү эң чоң ачылыш болду. Искусство мен үчүн жана менин мектебим үчүн (анткени биздин мектеп искусствого эң чоң салым кошкон улуу сүрөтчү Гапар Айтиев атындагы орто мектеби) да чоң бөлүм жана анын сабагынын бир бөлүгү болгону абдан маанилүү. Мээ биздин туура бөлүгү искусствонун, чыгармачылыктын жана эмоциялардын жардамы менен иштейт. Көркөм өнөр бөлүмүндө сүрөт тартуу, живопись жана фотография, драма жана поэзия сыяктуу адабий искусство, бий, музыка жана театр сыяктуу сахна искусствосу бар. Искусство тажрыйбасы мугалимдерге окутууну жакшыртууга жана окуучуларга көбүрөөк билим алууга жана горизонтторун кеңейтүүгө жардам берет. Бул эки тарапка тең ички дүйнөсүн изилдөөгө жана айланасындагы дүйнөнү баалоого жардам берет. Искусство окуучуларга чыгармачылык аркылуу эркин сүйлөөгө жана окуу процессин улантууга жардам берет. Дүйнө жүзү боюнча көптөгөн мугалимдер искусство аркылуу мыкты натыйжаларга жетишип жатышат.

STEAM биздин окуучуларыбызды кийинки жылдарга даярдашыбыз керек болгон нерселердин бардыгын камтыйт. Азыркы учурда студенттердин өз эрки жок, курстарга катышууну каалабаганы, жаңы кызыкчылыктарды издебегени кейитет. Биз, мугалим катары, билим берүү тармагында жаштардын жолун жаркыратып, аларды коргоп жана алар менен бирге болушубуз керек жана аларды окууга, изилдөөгө, сынчыл ой жүгүртүүгө жана чыгармачылыкка кызыктырууга даяр болушубуз абзел. Бул биздин мурунку адаттарыбызды өзгөртүп, «укмуштуулукту» кайрадан жашоого алып келүү мүмкүнчүлүгүбүз.  Дүйнө өзгөрүп жатат жана биз аны менен өзгөрүшүбүз керек, эртең эмес, бүгүн.

— Практика жүзүндө эмнени көрсөтүп, кесиптештериңизди таң калтыра алдыңыз?

— Чечен мамлекеттик педагогикалык университетинин англис тили багытындагы эмес ыктыярдуу он студенттин жардамы менен практика катары STEAM аркылуу англис тилин үйрөтүү боюнча “Чын жүрөктөн жасалган белек” аталышындагы кыска сабак көрсөтүп, аягында ал студенттер чакан диалог куруп, жакшы жыйынтык көрсөтүштү. Эң маанилүү  жана кызыктуу этап бул — 3-этап болду. Анткени биз бул жерде ар бир өлкөнүн мыкты мугалимдерине Чечен мамлекеттик педагогикалык университетинин жана колледждеринин студенттеринен түзүлгөн фокус-группалар менен иш алып бардык, насаатчы мугалим катары. Ал фокус группа ноябрь айынын башында ачылып, студенттер менен онлайн форматында ар бир группага бөлүнгөн тема боюнча изилдөөлөр жүргүзүп жана анын негизинде тренинг уюштурууга даярдык көрдүк. ЧМПУга барып фокус-группа менен офлайн форматта бир күн иш алып барып, жыйынтыгын тренинг аркылуу көрсөтүп бердик. Биздин фокус-группанын темасы “Эмоционалдык интеллект” болду. Эмоционалдык интеллекттин жалпы билим берүүдөгү таасири жана мектеп – колледж — университеттерде бул компетенциянын байланышын түзүү көйгөйлөрүн чечүү жолдорун, келечекте бул компетенциянын жашоодо тийгизген чоң ролун көрсөтүп бере алдык.  Бул темабыз боюнча да тренингибиз эки бөлүктөн турду: теориялык жана практикалык.

— Эмоционалдык интеллект деген эмне жана ал эмне үчүн маанилүү?

— Эмоционалдык интеллект — бул өзүңүздүн жана башкалардын эмоцияларын, ниеттерин мотивацияларын, каалоолорун таануу жана башкаруу жөндөмү. Чеберчилик практикалык маселелерди чечүүгө жана жашоодо жана жумушта коюлган максаттарга жетүүгө жардам берет. Эмоционалдык интеллекти өнүккөн адамдар башка адамдар менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүүгө, чечим кабыл алууга жана терс кырдаалдарга туура жооп берүүгө жөндөмдүү. Эмоциялар аркылуу биз окуяларга, сөздөргө жана жагдайларга реакция жасайбыз. Эгер алар түшүнүлбөсө, болуп жаткан окуялар бурмаланып кетет. Мисалы, жумушта Сизге эскертүү берилип, талашып-тартышып баштадыңыз. Натыйжада, бул депрессияга алып келет. Ошол эле учурда, депрессия тез эле жок боло бербейт: адамдардын 15-39%ында бир жылдан ашык уланат. Эмоционалдык интеллекти өнүккөн адам иш-аракеттерге же эмоцияларга эмес, себептерге жооп берет. Бул ага сынды туура кабыл алууга, башка адамдарды түшүнүүгө жана аларга адекваттуу реакция менен жооп берүүгө жардам берет.

• Эмоционалдык интеллектти кантип өнүктүрсө болот?
• Сиз эмоционалдык интеллектти өнүктүрүү үчүн төрт драйверге көңүл бурушуңуз керек: эстүүлүк (осознанность), өзүн-өзү сыйлоо, мотивация жана адаптация. Булардын ар биринин өнүгүшү тиешелүү эмоционалдык-интеллектуалдык стратегияны өздөштүрүүнү калыптандырат.
• Эстүүлүк. Адамдын ойлору, сезимдери жана жүрүм-туруму жөнүндө кабардар болууну камтыйт. «Философтордун» стратегиясын иштеп чыгат. Философтор билимди тез үйрөнүшөт жана курушат, бирок теориядан практикага өтүү жана билимди чыныгы көндүмдөргө которуу кыйынга турат.
• Өзүн сыйлоо. Кабыл алуу тышкы баалоолорго жана пикирлерге көз каранды болбоо, дүйнөнү позитивдүү кабыл алуу жана чечкиндүүлүк кирет. «Жылдыздар» стратегиясын үйрөнүүгө жардам берет. Мындай адамдар өзүнө ишенет, бирок таасирлентүү үчүн сүйлөөгө жакын. Жылдыздар эстүүлүк жана мотивация драйверлерин кошпосо, «тажрыйба» деңгээлинде калуу коркунучу бар.
• Түрткү (мотивация). Жаңы нерселерге ачыктык, максат коюу, ийгиликсиздикти сезүү, өзүн актуалдаштырууга умтулуу кирет. «Баатырлар» стратегиясын өздөштүрүүгө жардам берет. Баатырлар өзүн-өзү өнүктүрүүдөн жана жетишкендиктерден ырахат алышат, ошондуктан алар дайыма жакшырып турушат жана адамдарды жетектей алат. Каармандар өз ишинин себептерин түшүнбөсө, тез күйүп кетүү коркунучу бар.
• Адаптация. Эмпатияны, стресске туруктуулукту, чечим кабыл алууну жана баарлашууну камтыйт. «Жетекчилер» стратегиясын иштеп чыгат. Мындай адамдар стресске чыдамдуу, боорукер жана эмгекчил, бирок импостер синдромуна кабылышат. Бул когнитивдик бурмалоо, анда адам өзүн алдамчы деп эсептейт жана жетишкендиктерди алардын сапаттарына жана жөндөмдөрүнө байланыштырбайт.

Эмоционалдык интеллект-инсандык пирамиданын өзгөчө негизи. Бул пирамиданын көлөмү канчалык чоң болсо, ошончолук адамдын жашоосуна, башкалардын жашоосуна жана бүтүндөй дүйнөгө таасир эте алат.

Практикалык бөлүмүндө ар түрдүү эмоционалдык интеллекти текшерүүчү тапшырмалар берилди. Мисалы, кагазга 0дөн 10го чейин масштабды тартыңыз. Ага коркуу деңгээлин белгилеңиз, мисалы, 7 бөлүм. Эми деңгээлди 9га чейин көтөрүп, андан кийин 5ке түшүрүңүз. Сезимдериңизди түшүнүүгө жана эмоцияны баштан өткөрүүгө аракет кылыңыз. Коркууну дагы 2 же 3 бөлүккө азайтып, корккон нерсеңизге жетиңиз. Бул эмоцияны башкаруунун маңызы.

Өзүн-өзү башкара билүү. Эгерде Сиз эмоцияны өзүңүздөн кантип ажыратууну билсеңиз, аны башкара аласыз жана туура көрсөтө аласыз. Бул жөндөм жетекчилер үчүн өзгөчө маанилүү. Эмоцияны башкаруу үчүн аны билдирип, үн чыгарып айтуу керек.

Дагы бир тапшырма, эмоциялардын тилинде сүйлөгөндү үйрөнүңүз. Үч бөлүктөн турган фразаны колдонуңуз: Мен сезип жатам… Себеби… Мен каалайм…

Мисалы, мен жаңы кардар үчүн презентация даярдоого үлгүрбөй калганыма капа болуп, ачууланып жатам. Кардар компания үчүн маанилүү болгондуктан, биз аны чогуу жасасак болмок. Бул формула менен бир нече терс жана позитивдүү эмоцияларды түзүңүз.

Зордук-зомбулуксуз баарлашуу ыкмалары сезимдерди билдирүүнү үйрөнүүгө жардам берет. Поезд, бул убакыттын өтүшү менен адат болуп калат. Сиз сүйлөгөн сөзүңүздү жана реакцияңызды көптөгөн окуяларга алмаштырасыз.

Ушуга окшогон тапшырмаларды берип тренингибизди жыйынтыктадык.

Гүлнара АЛЫБАЕВА, “Кут Билим”