УЛУТТУК УҢГУЖОЛГО СҮРӨӨНЧҮ КИТЕП

КР Президенти Садыр Жапаровдун «Улуттук дем – дүйнөлүк бийиктик» улуттук уңгужол доктринасында өлкөгө атын берген кыргыз элинин 3 миң жылдан ашуун тарых-таржымалында Улуу Кыргыз каганатын түзүп жылдызы жанган, бир нече ирет түптүү мамлекеттин түркүгү урап, тагдырдын оор сыноосуна кабылган учурлар болгону, ошого карабастан, кыргыз журтунун руханий деми артса артып, асты кемибегени, буга татаал тарыхый тагдыр жазымышынын өзү күбө экени жөнүндө айтылат.

Туура, ушу тапта Улуттук уңгужол доктринасына ылайык, байыртадан ушу күнгө чейинки басып өткөн тарыхый жолубузду тактап-талдап, оош-кыйышын ылгап, ыкчам жана ырааттуу өнүгүүнүн туура багытына түшүү учурун баштан кечирип жатабыз. Мында окумуштууларыбыздын кошо турган салымы зор. Алардын кечиктирилгис милдети десек да болот. Демек, кылымдарды карыткан кыргыз тарыхын тереңдетип изилдөөгө, кеңири жайылтууга жана сапаттуу окутууга ыңгайлуу шарттар түзүлдү.

Айтайын дегеним, менин редакциям менен КР УИА корреспондент-мүчөсү, КР илимине эмгек сиңирген ишмер, тарых илимдеринин доктору, профессор
Өскөн Осмоновдун “Кыргыздардын жана Кыргызстандын тарыхы” аттуу мыкты китеби жарык көрдү. Анда Улуу кыргыз дөөлөтү түзүлгөн мезгилден баштап, ошол мезгилдеги ийгиликтер, Кыргыз каганатынын куралдуу күчтөрү, мамлекеттин саясий түзүмү, жүргүзгөн идеологиясы, улуттук маданияты, элдик нарк-насили, туткан салт-санаасы кеңири чагылдырылган.

Андан тышкары, китепте кыргыз журту мамлекеттүүлүгүнөн ажырап, саясий күчүнөн тайыган кези, XVI кылымда Мухаммед-кыргыздын (Тагай бийдин), ал эми XIX кылымда Ормон кандын кыргыз мамлекетин кайрадан түптөп, аны бекемдөө аракети, падышалык Орусиянын оторчулук саясатынын кесепети дыкат баяндалган.

Ошону менен бирге, кыргыз элин карт тарыхтын түпсүз туңгуюгуна түшүп кетүүдөн сактап турган өзгөчөлүү дүйнө таанымы, улуттук нарк-насили баштаган жазылбаган мыйзамдары, аларды сактоо жана аткаруу жол-жоболору, карманган каадалары менен салт-санаасы, улуттук баалуулуктары менен руханий маданияты кошо камтылып, так жүйөлөр жана тарыхый даректер аркылуу ынанымдуу ачылып берилген.

Тилекке каршы, Президентибиздин «Улуттук дем – дүйнөлүк бийиктик» улуттук уңгужол доктринасы жарыяланып, караламан калкыбыздын калың катмары дал ушундай тарыхый маалыматтарга чаңкап, суроо-талап күчөп турган маалда, баягы эле каржалган каражаттын тартыштыгынан улам, 3 миң жылдан ашуун тарыхый таржымалы бар кыргыз элинин жана Кыргызстандын бери дегенде эле 10 кылымдык тарыхы таасын чагылдырган “Кыргыздардын жана Кыргызстандын тарыхы” китеби чакталуу нускада басылып чыгып, ордо калаанын китепканаларына таркатылды. Андан арткан жок.

Азыр китептин электрондук вариантын интернетке жайгаштыруу аракети жасалууда. Мындай аргасыз чаралар деле маселени толук чече албасы бышык. Эгерде ал жетиштүү нускада басылып чыкса, «Улуттук дем – дүйнөлүк бийиктик» уңгужол доктринасына мыкты сүрөөнчү болуп берерине толук ишеним бар.

Аскар Беделбаев,
Кыргыз улуттук университетинин профессору