STEM ОРТО БИЛИМ БЕРҮҮДӨН БАШТАЛЫШЫ КЕРЕКПИ?

STEM — бул аббревиатура: илим, технология, инженерия жана математика дегенди билдирет. Аббревиатура академиялык дисциплиналарга байланыштуу термин, ал табигый илимдер, технология, инженерия жана математиканы  камтыйт.

            Көпчүлүк өнүккөн өлкөлөрдө STEM билим берүү орто билим берүүдөн баштап колдонулат. Эреже катары, бул окуу тармагы мамлекет тарабынан чоң каржылык колдоого ээ болушу керек. Мындай билим берүү орто мектепте атаандаштык чөйрөнү өнүктүрүүгө өбөлгө түзөт, ошондуктан мектеп окуучуларынын саны өсүп, келечектеги кесиби үчүн STEM тармактарын тандайт.

STEM – ыкма

STEM – ыкма коомдун жана инсандын келечекке даяр болушун камсыздоого багытталган иш-аракеттердин, ыкмалардын, тажрыйбалардын өтө кеңири жыйындысы. Бул багытта практикалар бүгүн жаңыдан иштелип жатат жана STEM билим берүүнүн чектерин жана көлөмүн так аныктай турган акыркы концепция жок. Бул багыттагы илимий изилдөөлөр жана талдоо бул ыкманын эң маанилүү өзгөчөлүктөрүн жалпылоого жана көрсөтүүгө мүмкүндүк берет. Мисалы, Бишкекте жүк ташуучу унаа өтө жапыз көпүрөнүн астында калып калды. Машина алдыга да, артка да жыла албай калды. Инженерлер, өзгөчө кырдаалдар кызматтары, өрт өчүргүчтөр жана айдоочулар өздөрүнүн адистик чөйрөсүнө ылайыктуу ар кандай комплекстүү чечимдерди иштеп чыгышкан. Көбүнчө алар жүк ташуучу унааны кантип ажыратабыз же көпүрөнү кантип бузабыз деп ойлонушту. Бул маселени машинанын жанынан өтүп бара жаткан бала чечип койгон. Болгону  ал «Эмне үчүн дөңгөлөктөрүңүздөн абаны чыгарбайсыз?» – деп суроо берген экен.

STEM-сабаттуулук

Математиканы кандай колдонуу керектиги боюнча инновациялык ой жүгүртүү менен ар бир билим алуучуну камсыз кылууда логика жана ой жүгүртүүнү өнүктүрүү; милдеттерди коюу жана аны чечүү; дүйнөгө илимий көз караш; талдоону жана изилдөөнү билүү; чыгармачылык жана санариптик сабаттуулук керек.

Жогорку технологиялык тармактар үчүн кадрларды даярдоо

Студенттер менен жогорку класстын окуучуларын тереңдетилген STEM – окутуу, аларга техника жана илимдин тармактарында ийгиликке жетишүүгө мүмкүнчүлүк түзөт.

• Илим жана технология жаатында техникалык, инженердик багыттарга мотивациялоо;
• Лабораторияларда иштөө мүмкүнчүлүгү;
• Барьерлердин жоктугу, кесиптик өсүү;
• Математика, технология жана инженерия тармактарында тереңдетилген билимдерге ээ болуу.

STEM – ыкмаларды киргизүүнүн базалык деңгээли

Бул өзүнчө сабак же окуу программасы. Негизги күч-аракеттер дал мына ушунда топтолушу керек жана иштин методдорун жана ыкмаларын издөө жүрүп жатат. Ошондуктан, ар кандай тажрыйбаларды чогулткан жана системалаштырган мындай платформалар жана ресурстар өзгөчө маанилүү болуп эсептелет.

Класста иштөөнүн ыкмаларынын көп түрдүүлүгүнө карабастан, программаларды иштеп чыгуу жана сабактарды даярдоо үчүн көрсөтмө катары кызмат кылган бир нече маанилүү принциптерди аныктоого болот.

STEMди төрт дисциплинанын табигый байланышына негизделген билим берүү ыкмасы катары аныктайт жана бул мамиленин үч негизги принциптерин баса белгилөө керек: реалдуу дүйнөлүк көйгөйлөргө колдонулат; маселени чечүү жана критикалык ой жүгүртүү аркылуу окутуу; ар түрдүү мазмунду интеграциялоо.

Ар кандай багыттар боюнча чечимдерди издөөгө, билимдин ар кандай чөйрөлөрүнө кайрылууга жана керектүү билимдерди (Интернет, китептер, жеке тажрыйба, эксперименттер, изилдөөлөр ж.б) алууга багытталат.

«Өзүңүздүн байкоолоруңуз жана изилдөөлөрүңүз» аркылуу илимий үлгүлөрдү изилдеңиз.

Практикалык жана конкреттүү маселелерди чечүүдөн жалпы чечимдерге, концепцияларга жана абстракциянын, идеялардын жана теориялардын жогорку деңгээлдерине өтүү.

Камтылуу: чечимдерди издөөдө ар кандай илимдер жана математика, аргументтерге, далилдерге жана логикага басым жасоо;  экономика, маданият, тарых, этика, жоопкерчилик, экология ж.б. маселелерин талкуулоодо жана чечүүдө; оюн жана атаандаштык элементтери; окутууда, алынган натыйжаларды топко көрсөтүүдө, курсташтардан же адистерден пикир алуу, топтун ичинде теңтуштарын баалоону уюштуруу.

Эксперименттерди жасоого жана өз колуңуз менен бир нерсе жасоого мүмкүнчүлүк бериңиз, сынап көрүңүз жана жашоодо колдонула турган түзүлүштөрдү, аспаптарды же чечимдерди түзүңүз.

Сынык материалдардан куруу, фантазияны өнүктүрүүчү жана экономика, менеджмент ж.б.

Командада иштөөнү (топтор, жуптар) уюштуруу, баарлашуу, сүйлөшүү, жалпы чечимдерди издөө жана кызматташуу зарылдыгын стимулдаштырат.

STEM билим берүү, өнөр жай жана эмгек рыногундагы төрт эң келечектүү багыт – илим, технология, инженерия жана математика жөнүндө сүйлөшүүнү жеңилдетүү үчүн түзүлгөн.

STEMM, STREAM, STEAM окшоштуктары жана  айрымчылыгы

STEMM, STREAM жана STEAM бир эле илим, технология, инженерия жана математика + искусство дүйнөсүнө тиешелүү кошумча компонент:

STEMM төрт негизги дисциплиналар жана музыка (M-music);

STREAM кошумча адабияттарды/окууну камтыйт (R-окуу);

STEAM – искусство (А-арт).

Программалардын бардык бул түрлөрү (табигый, инженердик жана так илимдерди изилдөө менен бирге) чыгармачылык кабылдоону өнүктүрүүгө, моделдөөнүн жана көркөм-техникалык дизайндын негиздерин үйрөтүүгө багытталган.

STEM  билим берүүдө окуучулардын функционалдык сабаттуулугун калыптандырууга өзгөчө көңүл буруу керек.

Функционалдык сабаттуулук  – адамдын өмүр бою алган билимин адамдын ишмердүүлүгүнүн, коммуникациясынын жана коомдук мамилелеринин ар кандай чөйрөлөрүндөгү турмуштук маселелердин кеңири чөйрөсүн чечүү үчүн колдонуу жөндөмдүүлүгү.

Жөнөкөй сөз менен айтканда функционалдык сабаттуулук – бул мектепте алган билимдерин жана жөндөмдөрүн турмушта колдоно билүү.

«Милдеттүү жалпы билим алган 15 жаштагы окуучулар заманбап коомдо толук кандуу иштеши үчүн зарыл болгон билимге жана көндүмгө ээби? – деп функционалдык сабаттуулугу бааланат.

Кошумча багыттар: финансылык сабаттуулук; глобалдык компетенциялар; чыгармачыл ой жүгүртүү.

Окуу сабаттуулугу – бул адамдын жазма тексттерди түшүнүү жана колдонуу, алар жөнүндө ой жүгүртүү жана окуу менен өз максатына жетүү, билимин жана мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүү, коомдук турмушка катышуу жөндөмдүүлүгү.

Математикалык сабаттуулук – бул адамдын математикалык ой жүгүртүүсү, математиканы формулировкалоо, колдонуу жана ар кандай практикалык контексттерде маселелерди чечүү үчүн чечмелөө жөндөмү.

Табият таануу сабаттуулугу – адамдын табият таануу билимдерин өздөштүрүү гана эмес, аны турмушта колдоно билүү жөндөмдүүлүгү.

Компетенттүүлүк: кубулуштарды илимий түшүндүрүү

Кубулушту түшүндүрүү үчүн тиешелүү табият таануу билимдерин колдонуу, түшүндүрүү моделдерин жана өкүлчүлүктөрүн таануу, колдонуу жана түзүү, процесстин же кубулуштун жүрүшү жөнүндө болжолдоолорду жасоо жана илимий жактан негиздөө, техникалык түзүлүштүн же технологиянын иштөө принцибин түшүндүрүү зарыл.

Компетенттүүлүк: табият таануу изилдөөлөрүнүн өзгөчөлүктөрүн түшүнүү

Бул изилдөөнүн максатын таанып, түшүндүрүү; берилген маселени илимий жактан изилдөөнүн жолун сунуштоо же баалоо; түшүндүрмө гипотезаларды сунуштоо жана аларды текшерүүнүн жолдорун сунуштоо; окумуштуулар маалыматтардын ишенимдүүлүгүн жана түшүндүрмөлөрдүн негиздүүлүгүн камсыз кылуу үчүн колдонгон жолдорун сүрөттөп жана баалоо.

Жогоруда айтылган маселелердин баардыгы инсанга багытталып окутулуу керек. Бул дагы STEM менен билим берүүнүн негизги компоненти болуп эсептелет.

Гүлнара  ШАРШЕНАЛИЕВА, б.и.к., проф.м.а.