“СЕЙТЕК” —  УЛУТТУК ӨНӨРДҮН БЕШИГИ

Президент С.Жапаровдун  “2022-2027-жылдарга  улуттук наркты сактоо жана өнүктүрүү жөнүндө  улуттук  программаны  бекитүү” Жарлыгынын,  ошондой эле анын “Инсандын  адеп—ахлактык   жана  дене тарбиясын  өстүрүү” токтомунун негизинде Билим берүү жана илим министрлиги менен бирдикте Балдардын  жана  өспүрүмдөрдүн “Сейтек” улуттук борбору жыл сайын республикадагы  спорт жана дене тарбия  мугалимдеринин (мектептен тышкаркы  кошумча билим  берүү  уюмдарынын  тогуз коргоол, шахмат, ордо, кыргыз күрөш, чүкө атуу  жалпы эле улуттук оюндар боюнча  ийрим жетекчилеринин) он күндүк  курсунда улуттук оюндарга басым жасап келет. Андыктан быйыл “Сейтек” борборунда улуттук аспаптар жана улуттук спорт оюндары боюнча тайпаларды ачууну пландаштырышууда.

Улуттук оюн — эс тутумду жакшыртып, логикалык  ой  жүгүртүүнү өстүрөт

Балдардын  жана  өспүрүмдөрдүн “Сейтек” улуттук борборунун тажрыйбасы зор, көп жылдар бою борбордо эмгектенип келаткан  директор  Ира Балтабаеванын  айтымында,   билим берүү саясатынын  багыттарынын  бири – руханий адеп-ахлактык баалуулуктардын негизинде: улуттар  аралык мамилелердин маданиятын, тарыхын, улуттук жана руханий биримдигин, улуттук нарк, ааламдашууга жана санариптешүүгө карабастан, кадыр-баркты, ар-намысты, айкөлдүктү, адилеттүүлүктү, чыдамкайлыкты  өстүрүүгө, ‌‌кыргыздын улуттук оюндары аркылуу окуучуларды‌  ‌кѳңүлдү‌ ‌бир‌ ‌жерге‌ ‌топтоого,‌ ‌убакытты‌ ‌баалоого,‌ ‌токтоо,‌ ‌жоопкерчиликтүү‌‌, ѳзүн‌ ‌так,‌ ‌тыкан‌ ‌алып‌ ‌жүрүүгө,‌ ‌ыймандуу,‌ ‌адептүү‌ ‌жана‌ ‌ маданияттуулукка‌ ‌тарбиялап,‌ ‌ ‌‌‌эс‌ ‌тутумду‌ ‌жакшыртып,‌ ‌логикалык‌  ‌ой‌  ‌жүгүртүүнү ‌   ‌калыптандырып,‌ ‌ өстүрөт.‌

— Жылда он күндүк курстарды өткөрүп келебиз. Курстун программасы өтө кеңири. Программада  практикалык, лекциялык  сабактар,  турнирлер,  спортсменди даярдоододогу  көнүгүүлөр менен “Сейтек” борборунун мугалимдери, спорттун улуттук жана стол үстүндөгү түрлөрү боюнча олимпиадалык белендеги балдар-уландардын адистештирилген  мектебинин, Кыргыз шахмат Союзунун мугалимдери  сабак өтүшөт. Бул курстун программасы Педагогикалык  кызматкерлердин   квалификациясын жогорулатуу  жана кайрадан  даярдоо   республикалык институтунун,    мектептен тышкаркы кошумча билим берүү  уюмдары  менен  Кыргыз  Республикасынын  Билим берүү жана илим министрлигинин  “2023-2024-окуу жылына  билим берүү кызматкерлеринин  билимин жогорулатуу  план-графиги” буйругуна  ылайык  ишке ашырылат. Бул курстар, тогуз коргоолду, шахматты жана улуттук оюндар  (кыргыз күрөш, ордо, чүкө атуу)  боюнча  ийримдерин окуучулардын  арасында жайылтууга  шарт түзөт, — дейт жетекчи.

Өткөн жылкы курстун активдүү угуучулары Суусамырдагы К.Конушбаев атындагы орто мектебинин дене тарбия мугалими Калыбек Таштанбаев менен Талас шаарындагы А.Чолпонкулов атындагы мектептин мугалими Медеркул Мамыралиевдер он күндүк курста өтө жоопкерчилик менен пландалган мыкты сабактарга күбө болуп, практикалык иштерге катышып, дене тарбия сабагын жаңы ыкма менен өтүү керек экенине ынанып кетишкенин айтышкан эле. Анда ошол курстун угуучуларынын ар биринин оюна кулак салып көрөлүчү.

Улуттук оюн  ата-эне менен баланы байланыштырат

Медеркул Мамыралиев, курстун угуучусу:

— Президентибиздин 2022-2027-жылга чейин улуттук баалуулуктарыбызды, анын ичинде спортту кеңири жайылтып, азыркы башка нукка түшүп бараткан жаш муундун багытын өзгөртүп, ошолорго жакшылап тарбия берип, ден соолугун чыңдоого, маданиятын өстүрүүгө улуттук оюндарыбыздын таасири чоң. Маселен, кан таламай, упай оюну тактыкты, тартипти талап кылат. Ал бири-бирин сыйлоого, урматтоого, керек болсо чүкөлөрдүн алынышы, берилиши, таратылышы тартипке чакырат. Улуттук оюн аркылуу балдарды тарбиялашыбыз зарыл. Анткени ааламдашуу доорунда элдин баары эле телефондон чыкпай, ата-эне менен балдар сүйлөшпөй, баарлашпай калышты. Эне кыздарына илгеркидей акыл-насаат айтпай калды. Андыктан эне менен кыздар топ таш ойношсо, ал кыздарды ийкемдүүлүккө тарбиялайт. Ар бир манжанын кыймыл аракети адамдын аң-сезиминен баштап бүт денесинин кыймылына таасирин тийгизет. Топташ оюну, биринчиден, кыздар жаман нерселерден сырт болуп, алаксыйт, экинчиден, бири-бири менен баарлашуусу жогорулайт, үчүнчүдөн, улуттук баалуулуктарды кыздар сезет. Ар бир адам өз казанында кайнап калган заманда жамааттыкка, жолдоштукка, курбулукка үндөп, ошолорду бириктирип ойнотушубуз керек.

“Сейтек” уюштурган курста көп нерсени көрүп, практикалык жактан үйрөндүк. “Сейтек” борбору улуттук оюндарды бир тартипке келтириптир. Эгерде окутуу программаларды карасак, ал жерде улуттук оюндар жокко эсе. Болгону тогуз коргоол кирген.  Ошондой эле ден соолугу чектелген балдарга да спорттун түрлөрүн эмнеге окутпашыбыз керек? Маселен, “Сейтек” борборунда бул балдарга өзгөчө басым жасап, бардык шарттарды түзүп беришиптир.

Мен дене тарбия сабагын башка предметтер менен байланыштырып өтөм. Маселен, кыргыз адабияты менен. Сабак башталаардан мурда “Манас” эпосунан үзүндү айттырып, манасчынын кыймыл-аракетин көрсөтөм. Балдарга кызыктуу болот. Кыргыздын тарыхына кайрылсак, камбар тебиш, айгыр тебиш дегендер “Кырк жигиттин өнөрүнөн”  алынган. Бул оюндар аркылуу балдарды жигиттик сапаттарга тарбиялайбыз. Ал эми  география сабагы менен байланыштырганда, алсак, кыргыздын күрөшү казактарда куреш, грузиндерде чебана, армяндарда кох деп аталаарын айтып берем. Эгерде балдар чуркаганды, күрөшкөндү биле турган болсо эртеңки күнү Мекенди коргоодо кыйналбайт. Дене тарбия сабагы эрдикке, мекенчилдикке  тарбиялайт. Ошондой эле келечектеги аталар  күчтүү болуп, баласына үлгү болуш керек. Келечектеги жарларына татыктуу жигит болуусуна дагы тарбиялашыбыз зарыл.

Курстун жыйынтыгында сертификат менен кошо «Насаатчы» коомдук фондунун «Ардактуу мугалим» төш белгиси менен сыйландым.

Калыбек Таштанбаев, Конушбаев Кадырбек атындагы орто мектебинин дене тарбия мугалими:

— Балдардын жана өспүрүмдөрдүн улуттук “Сейтек” борбору өткөрүп жаткан курстан билимимди жогорулатым. Көп нерсени билбейт экенбиз. Борбордо  улуттук оюндарга өзгөчө басым жасалат экен. Педагогика, психология, укук таануу боюнча дагы көп жаңы маалыматтарды алдык. Кыргыздын улуттук оюндарынын эрежелерин сабакта кандай өтүү керектигин үйрөнүп алдык. Мектепке барганда окуучуларды ар кандай мелдештерге даярдап алып чыгууга бардык күч-аракетимди, алган билимимди жумшайм.

Негизи улуттук баалуулуктар боюнча мектеп окуучулар көп биле беришпейт. Айыл жергесинде көбүнчө балдар улуттук күрөшкө, кыргыз күрөшкө (белге кур байлап) кызыгышат жана анын ыкмалары менен күрөшөт. Балдар ат оюндарына, өзгөчө, көк бөрүгө көп кызыгат. Эми улуттук оюндар балдардын ден соолугун чыңдаганга, тактыкка, ишенимдүүлүккө  тарбиялайт. Кыргыз кыздары футбол, хоккей ойношот. 1-октябрь күнү – биздин айылда мугалим айымдар аралык  футбол боюнча таймашуу болду. Абдан сүйүнүштү.

Курстан эң негизги алганым – жамааттын бири-бирине болгон мамилеси күчтүү экен. Директору С.Челпакова абдан жөнөкөй, ошол эле кезде жетекчи экенин анын кайраттуулугунан, билимдүүлүгүнөн байкадык. Ошентип, мен мамиле түзүүнү да үйрөндүм.

Талантка бай “Сейтекке” Түркияда кол чабышты

Мамлекеттик деңгээлдеги бардык иш-чаралар “Сейтексиз” өтпөйт. Бир кылымга тете иштеп келаткан борбордун жалпы жамааты өтө ынтымактуу, креативдүү, прогрессивдүү, төбөсү көккө көрүнгөн мыкты инсандардан турат. Алар борбордун өнүгүүсүнө жаңы дух, жаңы дем берип турушат. Алсак, борбордун мурдагы директору, п.и.к., билим берүүгө эмгеги сиңирген кызматкер Сабийра Челпакова, “Шаттык” элдик, үлгүлүү бий ансамблинин жетекчилери,  маданиятка эмгеги сиңген кызматкерлер Эрик жана Сырга Латыповалар, “Байчечекей” үлгүлүү этнографиялык ансамблинин жетекчиси Гүлапия Алдабек кызы ж.б.  Өткөн жылы Түркиянын Изник шаарында өткөн IV Дүйнөлүк көчмөндөр оюндарынын ачылыш жана жабылыш аземинде Кыргызстандан барган Балдардын жана өспүрүмдөрдүн улуттук «Сейтек» борборунун бийчилер тобу кыргыздын нукура бийлерин бийлеп, көчмөндөр оюндарынын көркүнө көрк кошту. Таланттуу балдар борборун чакырган Түрксой эл аралык уюмунун Башкы катчысы Султан Раев активдүү катышкан үлгүлүү бий ансамблдеринин жетекчилерин медаль жана атайын диплом менен сыйлады.

Дүйнө элин суктандырган сейтекчилер

Дүйнө элин суктандырган кыздар-балдар башка мамлекеттен келген филармониянын артисттеринен  кем калбай кесипкөйлүгүн көрсөтүштү.

Балдардын жана өспүрүмдөрдүн улуттук “Сейтек” борборунун мурдагы директору, методист  Сабийра Челпакованын айтымында, иш-чаранын алкагында түрк тилдүү мамлекеттердин артисттери жана чыгармачыл ансамблдери катышкан.

— “Сейтек” борборунан элдик, үлгүлүү “Шаттык”,  “Улыбка”, “Ариет”  ансамблдери катышты. Салтанаттуу аземин ачуу боюнча түрк режиссеру Арман күнүгө бизге бийдин кыймылдарын, музыкасын онлайн салып жатты. Бул жерде көрүлгөн даярдык менен барып, чоң сахнада эки минуталык комплекстүү бийге Кыргызстандан барган бардык ансамблдер катышып, көрөрмандардын сүймөнчүлүгүнө арзышты. Салтанаттуу иш-чарага Азербайжан, Казакстан, Кыргызстан, Өзбекстан, Түркмөнстан, Түркия ж.б. мамлекеттерден келген 1500 артист сахнанын көркүн ачты. Бул иш-чаранын башкы уюштуруучусу Түрксой эл аралык уюм болду. Белгилей кетсек, эл аралык белгилүү уюмду тарыхта биринчи жолу кыргыздын белгилүү маданият жана коомдук ишмери Султан Раев жетектегени бизди кубандырбай койгон жок. Түрксой  эл аралык уюмунун негизги максаты — түрк дүйнөсүнүн маданий карым-катнашын өркүндөтүү, өнүктүрүү, ошондой эле аны дүйнөгө таанытуу, маданий интеграциялык процессти жандандыруу эмеспи. Көчмөндөр оюнуна барган биздин жетекчилердин баары сыйлыкка татыктуу болушту. Баса, “Шаттык” үлгүлүү, элдик бий ансамблинин жетекчиси Э.Латыпов биз тараптан режиссер болду, — дейт директор.

“Сейтек” борборунун “Улыбка”, “Ариэт”, “Шаттык” үлгүлүү бий ансамблдери дагы иш-чарада Кыргызстандан гана балдар барганын, калган мамлекеттердин чоң-чоң, менмен деген артисттери келгенин белгилешти. Сахнада турган 1500 бийчи  “Достук сюитасын” аткарганда ар бир катышуучунун денеси дүркүрөп, маданият ишмерлери достуктун данакери экенин көрсөтө алганын да бир ооздон белгилешти.

— Репетиция учурунда биздин балдар бийлеп жатканда башка өлкөнүн хореографтары, профессионалдары балдардын эмгегине таазим кылып, кол чабышты. Биздин эсте калган учур – “Сейтектин” ансамблдеринин жетекчилери өлкө Президенттери менен бир катарда отуруп, театрлаштырылган оюн-зоокту көрдүк. Түрксөй эл аралык уюмдун Башкы катчысы Султан Раевдин колунан сыйлык алуу дагы биз үчүн абдан сыймыктуу болду. Биз Кыргызстанга келгенде аэропорттон шаардыктар транспарант, гүлдөр менен тосуп алышты. Анткени биздин артыбызда 1-орунду ээлеген спортчулар келаткан болчу, — дешти “Ариэт”, “Улыбка” ансамблдердин жетекчилери Г.Мельникова, Л.Соломко.

Бул иш-чараларга кайрылганымдын себеби, “Сейтек” борбору мектептен тышкаркы билим берүү мекемелеринин флагманы. Борбордун кызматкерлери идеяга бай. Алардын ар бир жаңычыл иштерин башкалар көчүрүп алып, иштей башташат. Анткени борбордун кызматкерлери республикалык масштабда ар кандай иш-чараларды, курстарды өткөрүп, өздөрүнүн тажрыйбалары менен бөлүшкөндөн тажашбайт. Бул жагынан алар мактоого арзыйт. Ар бир кызматкер өз ишин мыкты билген кесипкөйлөр. “Бөдөнөнү сойсо да касапчы сойсун” деп бекеринен айтылбаса керек. Андыктан “Сейтек” борборунда иштин көзүн билген гана адамдар иштейт.

Сынакка жана сыйлыкка бай

Быйыл эле Балдардын жана өспүрүмдөрдүн улуттук  “Сейтек” борборунун элдик үлгүлүү фольклордук-этнографиялык  “Байчечекей”, хореографиялык «ASIA-NUR» ыр жана бий элдик ансамблдер  Казакстанда өткөн эл аралык сынактарга катышып, байгелүү орундарды жеңип  келишти.

“БАЙЧЕЧЕКЕЙ”

Элдик үлгүлүү фольклордук-этнографиялык  “Байчечекей”  ансамбли (жетекчиси Батма Алдабекова) Алмата шаарында өткөн Эл аралык «Beauty Made» таланттарынын сынагына катышып, байгелүү орундарга ээ болду. Бул сынактын максаты – жаш таланттарды колдоо жана коомчулукка алып чыгуу, таанытуу, ошондой эле улуттук аспапта ойноо чеберчилигин жана чыгармачыл дареметин өнүктүрүүнү көздөйт.

Бул сынак бир нече номицанияга жана  катышуучулардын жаш курагына бөлүндү. Алсак, соло номинациясында 12 жашка чейинки катышуучулардын ичинен “Сейтек” борборунун тарбиялануучусу Рашидов Арнель А.Бекшүкүровдун  “Аттилла хан” күүсүн ойноп, гран-прини жеңип алды. Ал эми 14-18 жаштагы катышуучулардын арасында Закиров Руслан А.Огонбаевдин  “Ак тамак, көк тамак” күүсүн аткарып, көрөрмандардын купулуна толуп, ал дагы гран-прини камсыздады. Ушул эле номинацияда  Саяков Береке Н.Абдырахмановдун “Аттилла хан” күүсү менен 2-орунга  чыкты. Ал эми трио номинациясында Салымбекова Алсу, Талантбеков Эльдар жана  Молдакунова Сабина А.Огонбаевдин “Саадак какты” күүсүн менен гран-прини жеңип алышты. Мындан тышкары ансамбль номинациясында “Алтын нур” жана “Байчечекей” бирдикте   Б.Мадазимовдун  “Эргиме” күүсүн аткарып, булар дагы гран принин ээси болушту.

Сынактын жеңүүчүсү  Руслан Закировдун айтымында, казактар менен кыргыздар комуз менен домбрада ойноо техникасы боюнча сынак өткөн.

— Калыстар тобу комузду ойноо техникасына өзгөчө көңүл бурушту. Менин оюмча, казак туугандарыбыз кыргыз күүлөрүн түшүнө бербейт, колдо ойноткон техникаларга карашты, — дейт конкурсант.

“Байчечекей” ансамблинин жетекчиси Батма Алдабекованын айтымында, ансамбль бул сынакка чейин Бишкек шаарында оркестр аралык сынакка Б.Бейшеналиева атындагы университеттин студенттерине менен бирге “Издейм сени”,  “Бульварым” деген күүлөрдү оркестр менен чертип,  3-орунду жеңип алган.

Керек болсо, пандемия учурунда дагы бул ансамбль онлайн-форматта Италияда, Түркияда, Россияда өткөн сынактарга катышып, анда дагы бир топ байгелүү орундарды жеңип алышкан.

«ASIA-NUR» 

“Сейтек” борборунун дагы бир оозга алынып калган «ASIA-NUR»  ыр жана бий элдик ансамбли Казакстанда өткөн VII эл аралык бий искусствосу боюнча «SUMMER FEST» сынагына катышып, жаш курактары боюнча бир топ сыйлыктарга ээ болушту. Алсак, дүйнө элдеринин бийи номинациясында “Армян бийи” менен 13-14 жаш курактагылар 1-орунду жеңип алса, 13-15 жаштагылар испан бийинин шоусу менен алар да 1-орунга чыгышты. Ал эми 9-11 жаштагылар улуттук бий номинациясында кыргыз бийин аткарып, 2-орунга, ошондой эле 8-10 жаштагы катышуучулар эстрадалык балдар бийи номинациясында 2-орунга чыгышты.

Ошентип, “Сейтек” борборунун тарбиялануучулары дайыма чет өлкөгө чыгып, Кыргызстандын желегин желбиретип, даңкын чыгарып келет. Окуу жылы башталгандан бүткөнгө чейин борбордун ансамблдери жакынкы жана алыскы чет мамлекеттердин чакыруусу менен барып, болгон  сыйлыктарга ээ болуп келишкендери баарыбызды кубантат. Ал эми Кыргызстанды ушу боюнча дүйнөгө таанытып жаткан  Н.Нещереттин тарбиялануучулары тууралуу өзүнчө узун кеп.

Гүлнара АЛЫБАЕВА, ”Кут Билим”