ОНЛАЙН МЕКТЕП, САНАРИП КАМПА, ЭЛЕКТРОНДУК ДИПЛОМ

2023-жылдын аягында Билим берүү жана илим министрлигине караштуу «Санарип билим берүү борбору» мамлекеттик мекемеси түзүлгөн эле. Борбордун негизги максаты — санариптик чечимдерди иштеп чыгууну жана киргизүүнү, өлкөдөгү билим берүү тутумунун санариптик инфраструктурасын өркүндөтүүнү көздөйт. 2024-жылы Кыргыз Республикасынын билим берүү чөйрөсүндөгү санариптик чечимдерди активдүү иштеп чыгуу жана киргизүү башталган эле.  Бүгүнкү күндө кандай иш-аракеттер менен алектенип  жатканы боюнча “Санарип билим берүү борбору” мамлекеттик мекемесинин  директору  Бектурган БАБАЕВди кепке тарттык.

Бектурган Назарбекович, билим берүүнү санариптештирүүдөгү жетишкендиктерге токтолсоңуз.

— Негизги жетишкендик билим берүү системасындагы эң маанилүү үч реестр: окуучулардын, мугалимдердин жана билим берүү мекемелеринин реестрин санариптештирүү болду. 2025-жылы бир нече маанилүү санариптик кызматтарды ишке киргизүү пландалган. Алсак, быйыл башталгыч, орто жана жогорку билим тууралуу санариптик дипломдор, студенттердин жетишкендиктери жөнүндө маалыматтар, акысыз улуттук «Электрондук күндөлүк» да «Түндүк» тиркемесинде болот. Өлкөдө биринчи мамлекеттик «Тунгуч» онлайн мектебин ишке киргизүү пландалган, ал ден соолугунун мүмкүнчүлүгү чектелген балдарга, чет өлкөдөгү мигранттардын балдарына жана кайрылмандарга мамлекеттик документтерди берүү менен толук кандуу мектептик билим бере алат. Ошондой эле мугалимдердин квалификациясын жогорулатуусуна санариптик колдоо көрсөтүү, билим берүү ресурстарынын санариптик китепканасын негиздөө, «Мектеп инфраструктурасы» маалыматтык системаларын түзүү да каралган.

2025-жылы «Мектептерге электрондук кезек» порталы толугу менен модернизацияланат, ал балдарды жашаган жериндеги мектептерге жана бала бакчаларга активдүү бөлүштүрөт. Бул ата-энелердин көпчүлүгүн маалымкат чогултуудан куткарат. Мектепти өз алдынча тандап алууну каалагандар үчүн “Түндүк” тиркемеси каалаган мектепке кезекке турууга мүмкүнчүлүк берет. Мындан тышкары, иштелип чыккан «Балалык» автоматташтырылган маалыматтык системасы республиканын бардык мектепке чейинки билим берүү уюмдарынын, ошондой эле аларда тарбияланган балдардын эсебин жүргүзөт. Баса белгилеп кетким келет, “Санарип билим берүү борбору” үчүн санариптештирүү жолундагы негизги кадамдардын бири Bilim (https://bilim.gov.kg/) порталын иштеп чыгуу болду. Ал Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министрлигинин бардык маалыматтык тутумдарына кирүү үчүн бирдиктүү түйүн катары кызмат кылып, билим берүү ресурстарына тез жана коопсуз жеткиликтүүлүктү камсыз кылат.

— Порталдын функцияларына токтолсоңуз. Аттестат, күбөлүк жана дипломдорду санариптештирүү боюнча кандай иштер жүргүзүлдү жана жүргүзүлүп жатат?

— Порталдын негизги функциялары бул колдонуучулардын бардык окуу аккаунтарына тез жана оңой кирүүнү камсыз кылуу, аутентификация убактысын азайтуу болуп эсептелет. Сайтта ар кандай билим берүүчү материалдар, анын ичинде электрондук окуу китептери жана мектептердин окуучулары үчүн ар кандай тил үйрөнүү жана көп окуган студенттер үчүн кошумча ресурстар бар. Кыргыз Республикасында билим алууга кызыкдар жарандар бул сайтка кирип, билим берүү чөйрөсүндөгү бардык расмий санариптик окуяларды тапса болот. Мисалы, аттестат менен күбөлүктөр боюнча алалы (https://attestat.edu.gov.kg/). Бул сайт 2018-жылдан бери берилген жалпы орто билим берүү жөнүндөгү документтердин жана күбөлүктөрдүн аныктыгын текшерип алууга мүмкүнчүлүк берет. Бул иш берүүчүлөр, окуу жайлары жана, албетте, бүтүрүүчүлөр үчүн бир топ жеңилдик кылат. Мындан тышкары, билим берүү жөнүндө документти жоготуу мүмкүнчүлүгү жокко чыгат. Аттестаттардын жана күбөлүктөрдүн борборлоштурулган реестри билим берүү жөнүндө документтерди жасоого да бөгөт коет, ошондой эле ал ачык жана ишенимдүү иштөөнү камсыз кылат. Учурда жогорку, башталгыч жана орто кесиптик окуу жайлардын дипломдорун санариптештирүү иштерин жүргүзүп жатабыз. Иштелип чыккан “Диплом” маалымат тутумунда (https://diplom.edu.gov.kg/) Кыргыз Республикасында берилген бардык дипломдордор санарип реестринде камтылган. Бул система билим берүү уюмдарына, иш берүүчүлөргө жана бүтүрүүчүлөргө документтин аныктыгын текшерүүгө, билимге ээ экендигин жана дипломдордун эсебин тактоо менен сактоого мүмкүндүк берет. Санариптик реестрге дипломдорду киргизүү билим берүү документтерин бурмалоонун мүмкүнчүлүгүн жокко чыгарат, анткени ар бир дипломдук маалыматтар тутумга жазылат жана өзгөртүлбөйт. Билим берүү мекемелеринин мыйзамсыз дипломдорду берүүгө бөгөт коюлат.

— Электрондук дипломдор качан берилип баштайт?

— 2025-жылдын жай айында жогорку, башталгыч жана орто кесиптик окуу жайлардын бүтүрүүчүлөрү биринчи болуп электрондук дипломдорун алышат. Мындан ары бүтүрүүчүлөр кагаз түрүндө өтүнмөлөрүн тапшырышпайт жана окуу жайлардын жоопторун күтүшпөйт.

— Кандайдыр бир уникалдуу долбоор иштеп чыктыңыздарбы?

— Ооба, эң чоң көлөмдөгү, ошол эле учурда уникалдуу долбоордун бири — “Мугалим” (https://mugalim.edu.gov.kg/) автоматташтырылган маалыматтык система. Порталдын негизги максаты — өлкөдөгү педагогикалык кадрларды реестрге киргизүү, түзүү жана эсеп жүргүзүү менен билим берүү чөйрөсүндө адистерди натыйжалуу башкарууга жана алардын квалификациясын жакшыртууга өбөлгө түзөт.

Ар бир мугалим тутумга катталат жана өзүнүн жеке өз алдынча профилин түзө алат, анткени анын квалификациялык маалыматтары, иш тажрыйбасы, жетишкендиктери жана башка маанилүү маалыматтары ушул жерде сакталат. Мугалимдин иш стажы дагы порталда автоматтык түрдө эсептелип турат. Мугалим системасы мектептерде жана башка билим берүү мекемелериндеги бош кызмат орундарды (вакансияларды) көзөмөлдөп турууга жана бош орундарга жарыяланган сынактарга катышууга өтүнмөлөрдү аралыктан (удаленно) берүүгө мүмкүнчүлүк берет. Бул кызмат орунга дайындоодо адамдык фактордун тийгизген таасирин азайтат, ошондой эле ачык эмес, ойдон чыгарылган ишмердик дайындоолорду жокко чыгарат, анткени тандоо процесси документтештирилет. Мугалим системасы билим берүү мекемелеринин жетекчилерин жана мугалимдерди министрликке байма-бай каттоосун азайтты. Анткени буга чейин жалаң кайталаган документтерди чогултуу, сактоо жана арыз жазуу менен адамдын убактысы кетчү. Эми баары оңой. Бул система мугалимдердин квалификациясын онлайн жогорулатуу платформасы менен интеграцияланат, анда мугалимдер ар кандай онлайн курстарда жылына 100 сааттан кем эмес өз алдынча билим алышат. Портфолиону баалоонун жыйынтыгы боюнча жасалма интеллект мугалимге кайсы курстардан өтүү жана аларга кантип даярдануу керектиги боюнча сунуштарды берет. Ал үчүн мамлекет өлкөдөгү бардык мугалимдерди ноутбуктар менен камсыздайт. Алгачкы 27 миң ноутбук 2025-жылдын 1-кварталында таратылды.

Ошондуктан мугалимдин квалификациясы, иш тажрыйбасы жана аттестациянын жыйынтыгы жөнүндө маалыматтарды бурмалап жасоого жол бербейт. Ошентип, мугалимдер иштеп жаткан окутуу программаларына көңүл буруп, өздөрүнүн кесиптик өнүгүүсүн өз алдынча пландаштыра алат.

— “Санарип кампа” санариптик билим берүү платформасы кандай режимде иштейт?

— Билим берүү жана илим министрлигинин «Санарип кампа» санариптик билим берүү платформасы пилоттук режимде иштейт. Бул платформа Кыргызстанда улуттук билим берүүнүн жаңы модели кирип жатканда мыкты табылга. Ал мугалимдерге жана окуучуларга сапаттуу, жеткиликтүү, интерактивдүү жана заманбап билим берүү материалдарын кыргыз жана орус тилдеринде жеткирет.

Платформа 5-11-класстар үчүн арналган. Анда мугалимдер табигый илим предметтери (STEM) — математика, физика, биология, химия жана география боюнча кошумча окуу материалдарын тапса болот. Мугалимдин убактысын үнөмдөп, ишин жеңилдеткен акысыз кампа. Платформа эмнелерден турат: Видеосабак; Презентация; Интерактивдүү симуляторлор; Инфографика; 3D-моделдер; Тесттик көнүгүүлөр.

Мугалимдер платформадагы маалыматтарды колдонуп гана тим болбостон, окуу пландарын, тесттерди, үй тапшырмаларын жасалма интеллекттин жардамы менен даярдоого мүмкүнчүлүк алды. Учурда «Алтын Казык» программасынын алкагында ар бир мугалимге акысыз ноутбук берилип жатат. Бул ноутбуктарга «Санарип кампа», «Электрондук күндөлүк» тиркемелери киргизилүүдө. Бул жерден мугалимдерге түшүндүрүп айта кетүү керек, “Санарип кампа” платформасында миңге жакын окуу материалдары кыргыз тилинде жайгаштырылган. Ал чоң ресурс, бир терабайтка жакын. Андыктан толук версиясын ноутбукка жүктөй албайбыз. Мугалимдер биздин серверге кирип, керектүү материалдарын ачып пайдалана алат.

Өткөн жылдын ноябрь айынан тарта платформанын бир тутуму катары иштеп жаткан Э-Күндөлүк мектептерге тест-режиминде киргизилди. Бул жакта мугалимдер бааларды онлайн режимде коёт. Мунун негизинде алдыдагы окуу жылында кагаз журналдар толугу менен жоюлат. Андан сырткары мугалимдер бардык отчётторду электрондук түрдө тапшыра алат.

Мугалимдер платформаны колдонуу менен сабактарды кызыктуу, жеткиликтүү жана интерактивдүү өтүп, берилген тапшырманын аткарылышын көзөмөлдөп, жыйынтыктарды баалай алат. Окуучулар болсо темаларды өз алдынча үйрөнүп, тест аркылуу билимин текшерсе болот. Бул мугалим менен окуучунун ортосундагы карым-катышты жакшыртып, окуу процессин өркүндөтүү үчүн кайтарым байланышты камсыз кылат.

Санарип борбору жалпысынан 24 системаны иштеп чыкты. Айрымдарын айтып өтөйүн. «Абитуриент онлайн — ЖОЖ» маалыматтык системасы  жогорку билим берүү уюмдарында окууну каалагандар үчүн арналган жана документтерди тапшыруу жана верификациялоо процессин жөнөкөйлөтөт. «Эл үмүтү» маалыматтык системасы – өлкөнүн таланттуу жаштарына ЖОЖдордун билим берүү программаларынын дүйнөлүк рейтингине кирген чет өлкөлүк 100 жогорку окуу жайларында магистратура жана докторантура деңгээлинде билим алууга өбөлгө түзөт. Окуу китептеринин басылып чыккан нускаларынын жоктугуна байланыштуу тоскоолдуктарды жоюуга арналган санариптик платформа «Электрондук китепкана» окуучулар жана мугалимдер үчүн иштелип чыккан. Электрондук мектеп – ыңгайлуу сервистерди жана мобилдик тиркемени сунуштайт, алар суткасына 24 саат, жумасына 7 күн жана жылына 365 күн жеткиликтүү! «Санарип сабак» билим берүү порталында 8000ден ашык видеосабактарды, интерактивдүү тапшырмаларды жана окуу модулдарын камтыйт. Бул санариптик китепкана окуу процессине заманбап технологияларды киргизүү аркылуу мугалимдердин, окуучулардын жана алардын ата-энелеринин окуу материалдарга жеткиликтүүлүгүн камсыздайт.

— Мектепке чейинки билим берүү мекемелерине кандай сайт иштелип чыкты?

— Кыргыз Республикасында мектепке чейинки билим берүү кызматтарын көрсөтүүчү юридикалык жактардын жана жеке адамдардын реестри иштелип чыккан. “Балалык” автоматташтырылган маалымат тутуму (https://balalyk.edu.gov.kg/) — эң ири маалымат тутумдарынын бири болгону турат.

Мектепке чейинки уюмдарга санитардык-эпидемиологиялык талаптар жана өрт коопсуздугу боюнча талаптар жөнөкөйлүштүрүлгөн. Биздин борбор мектепке чейинки билим берүү уюмдарын түзүүдө жана иштеп чыгууда бардык процесстерди автоматташтырууга аракет кылды.

— Демек, бардык керектүү маалымдамаларды Балалыктан алса болот экен да?

— Ооба, бүгүнкү күндө бала бакча ачууну көздөгөндөр үчүн Саламаттык сактоо министрлигине, Ички иштер министрлигине же башка мамлекеттик органдарга баруунун кажети жок. Болгон маалымдамаларды, т.а. соттолбогондугу, психоневрологиялык же наркологиялык диспансерде катталбагандыгы тууралуу маалымкатты онлайн форматта Балалыктан эле алса болот.

Гүлнара АЛЫБАЕВА, “Кут Билим”