МУГАЛИМ – ЗАМАНБАП ӨЗГӨРҮҮНҮН ӨЗӨГҮНДӨ

Улуттук билим берүүнүн жаңы моделине көчүү этабы быйылкы окуу жылынан башталат. Учурда даярдоо этабы жүрүп, билим берүү стандарттары, программалар, окуу китептер жаңыланып, педагогдор даярдыктан өтүүдө. Билим берүү жана илим министрлигинин алдындагы Республикалык педагогикалык кызматкерлердин квалификациясын жогорулатуу жана кайра даярдоо институтунун директору Алмазбек Токтомаметов жаңы билим берүү моделине өтө турган класстарда сабак бере турган мугалимдерди даярдоо, жаңыланып жаткан методикалык колдонмолор, окуу методикасындагы өзгөрүүлөр тууралуу биз менен ой бөлүштү.

– Алмазбек Даткабекович, быйыл жаңы билим берүү моделине өтсөк 1-класстар үчүн кошумча канча мугалим керек болот?

– Учурдагы талдоого ылайык, 1-класстар үчүн болжолдуу 3000ден ашык класс-комплект ачылат. Демек, ошончо жаңы мугалим керек болот. Биринчиден, 2024-2025-окуу жылында “Наристе” программасы менен окуткан педагогдор бошоп калат, алар 1-класска тартылат. Экинчиден, университет жана колледждердин жаңы бүтүрүүчүлөрүнүн, үчүнчүдөн, учурда кайра даярдоо курстарында окуп жаткан адистердин эсебинен маселени чечүүгө болот. Төртүнчүдөн, жогорку курстун студенттерине сабак өтүүгө уруксат берүү маселеси да каралууда. Айрым облустарда, маселен Нарында орун жетишпей, бош жүргөн мугалимдер көп. Аларды да кайрадан окуудан өткөрүүгө болот.

– Ал мугалимдер кандай окутулат?

– Мугалимдердин кесиптик чеберчилигин жогорулатуу эки багытта ишке ашат:

• Бардык мугалимдердин жана бала бакчаларда иштеген педагогдордун кесиптик чеберчилигин жогорулатуу;
• Жаңы билим берүү моделине өткөн класстарда сабак берген мугалимдердин кесиптик чеберчилигин жогорулатуу.

Алардын кесиптик чеберчилигин жогорулатуу бир нече баскычта ишке ашып, окуу жылы ичинде жүргүзүлөт. Башкача айтканда, окуу жылы башталганга чейин курстан өткөн болсо, андан кийин жыл ичинде каникул учурларында да окуулардан өтүп турат. Биз аларды жыл бою коштойбуз.

– Окутуулар онлайн болобу же офлайнбы?

– Окуулар онлайн форматта да, офлайн форматта да, аралаш форматта да болот. Көбүнчө онлайн форматта өткөрүү пландалууда. Мугалимдердин суранычын эске алуу менен офлайн форматында да, башкача айтканда, көзмө-көз жолугушуу аркылуу да өткөрүлөт. Бүгүнкү күндө аралаш формат мугалимдер арасында абдан популярдуу. Анткени алгач бардык көйгөй маселелерди көзмө-көз отуруп талкуулап, бири-бири менен жакшы тааныш болуп калышат. Андан кийин окууну онлайн форматта улантса болот.

– Жаңы стандарттар боюнча методикалык колдонмолор чыгарылабы?

– Математика жана илим багытындагы (физика, химия, биология, башкача айтканда, STEM предметтери), англис тили, информатика предметтери боюнча окуу китептер менен бирге методикалык колдонмолору бар. Мындан сырткары, окуу процессин коштогон окуу материалы катарында түрдүү видеолор да даярдалган. Учурда окуу китептер которулуп бүтүп калды. Кийинки кезек методикалык колдонмолор менен видеороликтерге келди.

– Жаңы моделге өткөн класстар окуу китептер, мугалимдер үчүн методикалык колдонмо, кошумча окуу материалдары менен кандайча камсыздалат?

– Математика, илим, информатика, англис тилден башка (кыргыз тил, орус тил, социалдык жана искусство багытындагы предметтер ж.б.) окуу предметтер боюнча ата мекендик окуу китептер, методикалык колдонмолор жана кошумча окуу материалдары өзүбүздүн авторлор тарабынан иштелип чыгат.

– Окуу методикасында эмнелер өзгөрөт?

– Окуу методикасы теорияга эмес, компетенттүүлүк мамилеге негизделет. Окуучуга анын турмушуна, жашоосуна керектүү материалдар берилет. Аларды кандай кырдаал болсо да өз турмушунда колдоно алат дегенди билдирет. Мектептен окуп-үйрөнүп жаткан билими анын күндөлүк турмушу жана келечек жашоосу менен байланышта болот. Экинчи багыты – социумга багытталат. Башкача айтканда, классташтарына, теңтуштарына, мугалимге, улууга, кичүүгө мамиле кылганды, командада иштөөнү, команда менен биргеликте маселе чечкенди, өзүн коомчулукта алып жүргөнгө үйрөнөт. Башкача айтканда, бүгүнкү күндө эң актуалдуу болуп жаткан “жумшак көндүмдөрү” калыптанат.

– Мугалимдер үчүн жа-ңыланган окуу ресурстары жана санариптик платформалар барбы?

– Учурда Билим берүү жана илим министрлигине караган Республикалык педагогикалык кызматкерлердин квалификациясын жогорулатуу жана кайра даярдоо институтунун, Кыргыз билим берүү академиясынын, Билим берүүнүн сапатын камсыздоо департаментинин сайттары жана электрондук платформалары бар. Мугалимдер үчүн керектүү материалдардын бардыгы ошол платформаларга жайгаштырылып турат.

– Башталгыч класстын мугалимдери өзүнүн классын канча жыл окута алат?

– Башталгыч класстын мугалими 1-4-класстарга толук сабак бере алат. Кайсы бир окуу предметтери боюнча 5-класста да сабак бергенге мүмкүнчүлүгү болот. 6-класста бир топ татаалыраак. Эгер мугалим 5-класста же 6-класста айрым предметтерди окутууга дарамети жетсе, анда уруксат берилет. Эгерде аларды окутууга күчү жетпесе, анда предметтик мугалимдер сабак берет.

– 1-класстан 6-класска чейин бир эле мугалим класс жетекчи болобу?

– Бул боюнча атайын чектөө жок. 1-6-класс аралыгында бир эле мугалим класс жетекчи болгону ыңгайлуу жана пайдалуу.

– 1-класстарга мугалим жетпей калса, башка мугалим сабак берсе болобу?

– Жогоруда белгилегендей, 1-класста мугалимдин негизги милдети – баланы социалдаштырууга үйрөтүү. Өздөштүрүү керек болгон оор материалдар жок. Ал алты жаштагы баланын өзгөчөлүктөрүн, аларга мамиле кылууну жакшы билиши керек. Педагогикалык билими бар адисти окуудан өткөрүп, 1-класска сабак берүүгө даярдоого болот.

– 8-класстарга интеграция-ланган “Илим” (табият
таануу) предмети кирсе, аны кайсы мугалим окутат?

– Интеграцияланган “Илим” предмети 7-9-класстарда окутулат. Андан жогорку класстарда профилдик окутуу ишке ашып, окуу предметтери өз-өзүнчө бөлүнүп кетет. Кыргызстанда бул боюнча практика бар. Айрым мектептер Кембридж системасы менен иштеп, бул интеграцияланган предметти окутуп жатканына алды 12 жыл болсо, кээ бир мектептер акыркы 4-5 жылда окутуп келет. Аларда айрым мугалимдер тиешелүү окуулардан өткөндөн кийин өзү окутуп кете алган. Кээ бир учурларда мугалимдер биригип, биргелешип окутушат. Бул мугалимдин дареметине жараша болмокчу. Маселе учурда
талкууланууда.

– Бул предметтердин мугалимдери жана жалпы эле мугалимдер кайра даярдоодон кайдан өтсө болот?

– Учурда педагогикалык багыттагы адистерди даярдаган университеттерде кайра даярдоо бөлүмдөрү бар. Республикалык педагогикалык кызматкерлердин квалификациясын жогорулатуу жана кайра даярдоо институтунда 2023-жылы кайра даярдоо бөлүмү ачылып, учурда ийгиликтүү иштөөдө. Алгачкы окугандар учурда мамлекеттик экзамендерди тапшырышууда. Жакынкы аралыкта алар колдоруна дипломдорун алышат.

– Жаңы билим берүү моделине ылайык окуу процессинде 1-класстарда кандайдыр бир өзгөчөлүктөр болобу?

– Албетте, болот. 1-класста сабактар оюн түрүндө өткөрүлөт. Социалдашууну ишке ашырууга багытталат. Окуучу мугалим, классташтары менен мамиле түзүп, мектеп турмушуна ыңгайлашууга, өзүн алып жүрүүгө үйрөнүшү керек болот. Бул эң негизги өзгөчө-
лүгү.

– Ата-энелер 12 жылдык окууга өтүү процессине катыша алабы?

– Мектептерде “Ата-энелер мектебин” түзүү каралууда. Жаңы билим берүү моделине ылайык ата-энелерди, коомчулукту мектепке тартуу, алар менен тыгыз кызматташуу негизги багыттардын бири болот. Мектеп аркылуу ата-энелерге кеп-кеңеш берүү, окутуу иштери жүргүзүлөт.

Даярдаган Ч.Кийизбаева, “Кут Билим”