«КЫРГЫЗСТАН КЕРЕМЕТИН»ЖАРАТАЛЫ!

Кесибим мугалим болгондуктанбы, мени “Канткенде күчтүү жана билимдүү инсандарга бай мамлекет болобуз?” деген ой ар дайым түйшөлтүп келет. “Ала-Тоо көрккө келбейт эл болбосо” деп акындарыбыз ырдагандай, жер бул чалкып жаткан талаа, тоолор, түздүктөр, агын суулар менен дарыя көл болгону менен, ал жерди барктап-баалаган, өркүндөтүп-өстүрүп, коргоого алган ошол аймактын жергиликтүү тургундары, башкача айтканда, биз өзүбүз.

Экинин бири – мугалим

Устатыбыз Мамбетасан Ибраевдин: “Өлкөбүз өсүп-өнүгүшү үчүн эки кесиптин ээлерин – дарыгерлердин жана мугалимдердин деңгээлин көтөрүү керек” деген сөзү көңүлүмө кыттай уюп калды. Ырасында эле адамдын дени сак, жан дүйнөсү бийик, билимдүү болсо, өлкөбүз да күчтүү болуп өркүндөп өсөт эмеспи.

Биз суктанган Сингапурдун биринчи премьер-министри Ли Куан Ю: “Сингапур кереметин мени жасады дешет. Мен Сингапур кереметин эмес, кадыр-баркы көтөрүлбөй жаткан мугалимдердин деңгээлин көтөрдүм. Ошолор Сингапур кереметин жасады” деп мугалимдин орду жашоодо канчалык маанилүү экенин белгилеген.

Билим берүү системасы менен көп элдерди суктанткан мамлекеттердин өнүгүшүнө тарбия жана билим, илим берген мугалимдер турган. Алардын сап башында,  Сократ, Платон, Аристотель сыяктуу философ, ойчулдар, илимпоздор болгон. Кытай элинен чыккан айтылуу философ Конфуций, америкалык аалым Джон Дьюи, орус элинин чыгаан педагогу Антон Макаренко жана башкалар. Булар өз өлкөлөрүнүн күчтүү болуп өсүп-өнүгүшүнө опол тоодой салым кошкон адамдар.

Демек, Кыргызстан кереметин мен сыяктуу катардагы мугалимдер жаратабыз.

Z муундун мугалими кандай болууга тийиш

Окуучулар үчүн мугалим идеалдуу, кемчилиги жок, ката кетирбей турган адам. Ошол балдардын ишеничин актоо үчүн эң биринчиден мугалимдин сырткы көрүнүшү, өзүн татыктуу алып жүрүүсү, жан дүйнөсү менен кесибин жана жаш өспүрүмдөрдү сүйүүсү абдан чоң ролду ойнойт. Мугалим кийген кийими, жүрүм-туруму, тыкандыгы жана тазалыгы, иш-аракеттери, сүйлөгөн сөздөрү менен айланасындагыларга үлгү болууга милдеттүү.  Ошондой эле, эч кимди таарынтпай, айрыкча, балдардын жүрөгүн оорутпай, көңүлүнө аяр карап, чыр-чатакты басып, талаш-тартышты виртуоздук менен адилеттүү чече ала турган адам болууга тийиш деп эсептейм. Ушундай адам боло албаса, болууга умтулбаса, үйрөнбөсө мугалим болбой эле койсун. Анткени коом, ата-эне мугалимди акылдуу, билимдүү, түшүнүктүү, балдар үчүн чыныгы дос жана ата-энелер үчүн жардамчы катары көргүсү келет. Кимдир бирөөлөр чындыгында ушул сапаттардын бардыгына ээ, ал эми кимдир бирөөлөр өздөрүн жакшыртууга умтулушу керек. Бирок муну өз кесибин чындап сүйгөн жана кесибине берилип өзүн өнүктүрүүнүн үстүндө тынымсыз аракеттенгендер гана жасай алат.

Мен буга жакында эле “Калем – Лидерлер академиясынын” “Мектептин атмосферасын жакшыртуу” деп аталган семинарга катышкандан кийин ынандым. Ал семинарда мектеп мугалимдери орун алган кемчиликтерди оңдоо, иштөө ыкмаларын тынымсыз жакшыртууга үндөө жана окуучуларга тарбия жана билим берүүнүн көптөгөн жаңы ыкмалары тууралуу маалыматтарды алдык. Мен ошол жерден уккандарымды кесиптештерим менен бөлүшүүнү туура көрдүм.

Биз, мугалимдер жөн гана окуучуну эмес, маалыматтык технологиялар саат сайын жаңыланып турган жаңы муундун өкүлдөрүн окутуп жатканыбызды унутпашыбыз керек. Жаңы муунга билим берүүдө биз эмнелерге токтолушубуз керек? Биринчиден, өз ишибизди сүйүү аркылуу окуучуларга жөн гана билим бербестен, өз алдынча билим алуусуна, андан ары өнүктүрүүгө шыктандырууга, окуучулардын жеке жана кесиптик максаттарына жетүүгө багыт берүүгө басым жасоо керек. Мугалим ар бир окуучу менен мамиле түзө билүүсү зарыл. Темпераменти, окуусу, кабыл алуусу ар кандай окуучулардын жеке муктаждыктары менен иштөөгө даяр мугалим гана максималдуу натыйжаларга жетише алат. Мектепте иштеген адам ар кандай эмоционалдык абалда болгон жана окууну өздөштүрүүсү жай окуучулар менен иш алып барууга даяр болушу үчүн сабырдуу жана ар кандай кырдаалды түшүнө билүүсү шарт. Мугалимге эң зарыл дагы бир сапат – эмпатия жана адамды жакшы көрүү. Башкача айтканда, окуучуларынын ийгиликтерине эле кубанбай, кемчиликтерин жоюуга чындап кам көрүп, аны жөн гана окуучудан жогору кое билиши керек.

Мугалимдик кесип – бул жөн гана кесип эмес, ал адамдан чоң жоопкерчиликти жана талыкпаган эмгекти талап кылган чакырык. Эгерде жогорудагы сапаттар мугалимде болсо, анда ал окуучулары үчүн идеалдуу мугалим гана болбостон, мыкты шыктандыруучусу жана өз тармагынын лидери болуп калат.

Мугалим бак өстүргөн багбандай

Мугалим – бул билим эле эмес, тарбия алуудагы негизги булак.Үйрөтүүчүлөр эч качан үйрөтпөөчүлөрдүн катарына түшүп калбашы керек. Окуучулардын жашоону сүйүүсү, белгилүү жакшы адаттарга жетүүлөрү, адамдык сапаттын жана мүнөзүнүн өнүгүшү мугалимдердин аракети менен байланышкан. Мугалим адилеттүүлүгү менен окуучуларга бир чети сырдаш жолдош  болсо, экинчи жагынан эмгеги, чыгармачылыгы жана жанга жагымдуу кыймыл-аракети менен окуучунун дүйнөсүнө жол ачкан маанилүү каарман. Мугалим – бул көңүл бакчаларын сергиткен жамгыр сыяктуу, ал ошол бакчанын ичинде миң түркүн гүлдөрдү өстүргөн багбандай, мыкты адамдык сапатка ээ болгон киши.

Ал үмүтсүздүккө, туруксуздукка, жок болууга, ыймансыздыкты көздөй бурулуп бара жаткан муунду туура жолго салып, күнү-түнү тарбиялоо түйшүгүн тарткан адам. Гүлдөрдү өстүрүүнү билген багбан гүл бакчасын кантип коргоо жана жытын кандай искөө керек экендигин билгендей, мугалим да өспүрүм, тестиер окуучуларынын ал-ахыбалын туят, билет. Ал көп суроо сураган эмес, суроо сураткан адам. Ал көп сүйлөгөн эмес, көп сүйлөткөн адам. Ал жаман ойдун жана үмүтсүздүктүн негизги душманы!

Билим берүүдө орун алган кемчиликтер

Мугалим – окуучуларда инсандык сапаттарды калыптандыруучу, өнүктүрүүчү. Анткени бул адам жөн гана өзүнүн предмети боюнча билим бербестен, келечекте чоң роль ойной турган балдардын адеп-ахлактык жана руханий баалуулуктарын калыптандырууга активдүү катышат. Мугалимдик кесип башка кесиптерден дал ушул өзгөчөлүктөрү менен айрымаланып турат. Тилекке каршы, кээ бир чабал мугалимдердин жана кайдыгер ата-энелердин катачылыгынан жетиштүү билим, тарбия берүүдөн аксап турабыз.

Педагогдун ишиндеги каталар окутуу жана тарбиялоо процессинде, окуучулар менен иштөө методдорун, стратегияларын жана тактикасын туура эмес тандоодон келип чыгат. Мугалимдин катасы – бул окуучулардын окуусуна жана өнүгүүсүнө терс таасирин тийгизген туура эмес иш-аракет же чечим. Каталар ар кандай себептерден улам келип чыгышы мүмкүн. Алардын айрымдары мугалимдин билиминин жана чеберчилигинин жетишсиздиги, окуу программасын туура эмес түшүнүү же окутуу методдорун туура эмес колдонуусуна байланыштуу. Дагы башка каталарга окуучулардын материалды туура эмес кабыл алуусу жана түшүнүүсү, мотивациянын жетишсиздиги же окуу процессин уюштурууга туура эмес мамиле кылуу менен байланыштуу болушу мүмкүн.

Мугалимдин ишмердүүлүгүндөгү каталар ар кандай кесепеттерге алып келет. Алар материалды туура эмес өздөштүрүүгө, окуучулардын жетишсиз өнүгүүсүнө, окууга болгон кызыгуусунун жоголушуна жана жалпысынан окуу процессине болгон терс мамилени пайда кылуусу ыктымал. Ушул орун алган кемчиликтердин баары окуучулардын келечектеги кесиптик ишмердүүлүгүнө терс таасирин тийгизет. Окуучулардын шык-көндүмдөрүн туура эмес калыптандырууга да алып келиши толук ыктымал. Ошол себептен өлкөбүздө мектеп бүтүрүүчүлөрдүн көп бөлүгү кесибин тандай албаган жаштар болууда. Бул өлкөнүн келечегине абдан чоң зыян алып жана коркунуч туудурат.

Мугалим класска позитивдүү кырдаал түзүүчү адам

Чыныгы педагог окуучулардын кызыгуусун арттырып, алардын окууга болгон мотивациясын жогорулатып, потенциалын чыңдоого жардам бере алат. Эгерде биз ушул критерийлердин ар бирин колдоно билсек, анда биз жаңы муунга талаптагыдай сапаттуу билим бере алабыз деп ойлойм. Семинардан кийин кесиптештеримдин арасында “Өз кемчиликтеримди көрдүм, көйгөйлөрдү четтетип, өзүмдү тарбиялайм” деп, өз каталарын көргөндөр жана эргүү алып шыктангандар болду.

Андыктан мен мугалимдерге аба менен суудай керек болгон, аларды шыктандырган жана аң-сезимге позитивдүү өзгөрүүлөрдү жараткан “Калем – Лидерлер академиясынын” жетекчиси Мамбетасан Ибраевге жана окутуучулары Талант, Ширин, Гүлнурга терең ыраазычылык билдиремин. Бул адамдар азыркынын мыктылары!

Ошондой эле “Лидер мугалим” курсунда окуган 41 мугалимге демөөрчү болгон Жогорку Кеңештин депутаты Кундузбек Сулаймановго, Токтогул райондук мамлекеттик администрациясынын башчысы Акылбек Тюкебаевге, Токтогул райондук билим берүү бөлүмүнүн башчысы Астра Боржиевага, жеке ишкерлер Советбек Назаралиевге, Алмаз Жумабаевге ж.б. көмөктөшкөн бардык мекемелердин жетекчилерине терең ыраазычылык билдиремин.

Жел аргы шамал таза аба таратканга кандай баалуу болсо, мына ушундай мыкты инсандар башкаларды руханий жактан байытып, тазартат эмеспи. Окуу курсунан алган билимди бир мугалим он мугалимге, он мугалим жүз мугалимге жеткирсе, “Ондуку жүзгө, жүздүкү миңге, миңдики түмөнгө” жеткирет. Ушундай пайдалуу окууларга катышып жан дүйнөбүздү байытсак, “Кыргызстан керемети” жаралуучу күн алыс эмес.

Жазгүл АНАРБАЕВА, Токтогул районундагы Кызыл-Туу айылынын
№6 Р.Мүлкүбат атындагы орто мектебинин мугалими