Догдуркүл КЕНДИРБАЕВА: “12 ЖЫЛДЫК МЕКТЕП – ДҮЙНӨЛҮК ҮЛГҮ”

Билим берүү жана илим министри Догдуркүл Кендирбаева мектептерди 12 жылдык билим берүү системасына өткөрүү зарылдыгын биз менен маектешкенде кеңири чечмелеп берди. 

— Догдуркүл Шаршеевна, билим берүү тармагын модернизациялоонун зарылчылыгы эмнеде?

— Билим сапаты төмөн. Кыргызстан билим берүү тармагында олуттуу көйгөйлөргө кабылды. PISA эл аралык изилдөөлөрү жана ички баалоолор (НООДУ) мектеп окуучуларынын төмөнкү натыйжаларын көрсөттү: окуучулардын 64% функционалдык сабаттуулукка ээ эмес, башкача айтканда, алар алган билимдерин иш жүзүндө колдонуудан кыйналат.

Бүтүрүүчүлөр заманбап эмгек рыногунун талаптарына даяр эмес, анткени сынчыл ой жүгүртүүнүн, маалыматты окуп-талдоонун жана анализдөө көндүмдөрү өнүктүрүлбөгөн. Эл аралык билим берүү жетишкендиктери боюнча рейтингдерде Кыргызстан акыркы орундарды ээлеп келет. Ал эми жумуш берүүчүлөр кесипкөй адистерди таппай калган учурлар көп кездешет.

— Биздин мектептердеги билим берүү эл аралык стандарттарга жооп бербейби?

— Тилекке каршы, жооп бербейт. Дүйнөнүн көптөгөн өлкөлөрүндө мектептеги окутуу мөөнөтү 12 жылды түзөт, бул бүтүрүүчүлөрдүн университеттерде окуусун улантуусуна жана эл аралык эмгек рыногуна оңой ыңгайлашуусуна мүмкүндүк берет. Кыргызстандагы мектеп бүтүрүүчүлөрү чет өлкөлүк университеттерге тапшыруу үчүн бир жыл кошумча даярданууга аргасыз болууда, анткени көпчүлүк өлкөлөрдө 12 жылдык билим талап кылынат.

— Учурдагы окутуу программалары жана окутуу методикасы кандай?

— Кыргызстанда окуу материалдары жана окутуу усулдары абдан эскирген. Мектеп окуучулары теорияны жаттап, бирок аны практикада колдоно албайт. 11 жыл кыргыз, англис тилин же математиканы окуса да, көптөгөн бүтүрүүчүлөр бул предметтерден талаптагыдай деңгээлге жетпей жатканы кейитет. Заманбап дүйнөгө аралашуу үчүн колдонмо билимдер, ийкемдүү көндүмдөр, сынчыл ой жүгүртүү жана санариптик сабат болушу зарыл. Бирок азыр биздеги билим берүү системасы бул милдетти аткарууга жарабайт.

— Жаңы модель боюнча балдар канча жашында мектепти бүтөт?

— 11-классты бүтүргөндөр мектепти 17 жашта аяктайт – бул куракта алар дагы өз алдынча болууга, кесип тандоого жана толук кандуу жумушка орношууга жаштык кылат. Кошумча бир жылдык окутуу алар үчүн чоң турмушка, кесип тандоо жана жетиштүү билим алуу мүмкүнчүлүгүн берет.

— 12 жылдык билим берүү системасына өтүү менен эмне өзгөрөт?

— Биринчиден, окутуу программалары жаңыртылат.

Жаңы система окуу жүктөмүн тең салмактуу бөлүштүрүүгө мүмкүнчүлүк берет. Жогорку класстарда профилдүү билим берүү башталат – окуучулар келечектеги кесиби үчүн керектүү предметтерди тереңирээк үйрөнө алышат. Окутуунун сапаты жогорулайт, анткени мугалимдер кайра даярдоодон өтүп, заманбап методикаларды өздөштүрөт.

Экинчиден, жаңы технологиялар киргизилет. Билим берүү санариптик технологиялар жана жасалма интеллект менен интеграцияланат. Заманбап билим берүү платформалары жана электрондук окуу китептери киргизилет да, окуу жүктөмү азаят жана окуучулардын көтөргөн сумкалары жеңилдейт.

Үчүнчүдөн, мектептеги мезгилде эле кесипти туура тандап, багыт алууга жол ачыла баштайт. Окуучулар жогорку класстарда эле (гуманитардык, техникалык, табигый илимдер) багытты тандай алышат; ЖОЖдордо окуу мөөнөтү кыскарат: негизги дисциплиналар мектепте үйрөтүлүп, университеттерде студенттер дароо эле өздөрүнүн профилдик предметтерине өтүшөт. Окуучулар мектепти бүтүрөөрү менен негизги кесипти үйрөнө баштайт, андыктан алар кийин эмгек базарындагы атаандаштыкка жөндөмдүү болушат.

Төртүнчүдөн, улуттук баалуулуктарды сактоого жана көндүмдөрдү өнүктүрүүгө өбөлгө түзүлөт. Бул жерде бир гана билим берүү менен чектелбей, инсанды тарбиялоо, каада-салтты, маданиятты, улуттук өзгөчөлүктү урматтоого тарбиялоо керек. Чынчылдыкты, мекенчилдикти, социалдык жоопкерчиликти калыптандырууга згөчө көӊүл бурулат.

— Улуттук жаңы билим берүү модели атаандаштыкка жөндөмдүү боло алабы?

— Окуучулар, ата-энелер жана мугалимдер кыйналып калбашы үчүн 12 жылдык билим берүүгө өтүү этап-этап менен жүзөгө ашырылат. Билим берүү министрлиги жаңы стандарттарды, окуу пландарын жана окутуу усулдарын иштеп чыгууда. Ошондой эле мугалимдерди кайра даярдоо жана алардын квалификациясын жогорулатуу; мектептин инфраструктурасын жаңылоо жана окуу процессине заманбап технологияларды киргизүү дагы реформаны колдоо болуп саналат.

12 жылдык билим берүү системасына өтүү – бул жөн гана реформа эмес, Кыргызстандагы билим берүү системасын толук өзгөртүү.  Бул сапаттуу, атаандаштыкка жөндөмдүү билим берүүнү түзөт, ал жаштарды заманбап дүйнөнүн шарттарына даярдайт, алардын эмгек рыногундагы талапты туруктуу кылат жана өлкөнү күчтүү кылат.

Биз келечекке – балдарыбыздын билимине инвестиция салышыбыз керек. Болбосо, биз заманбап дүйнөдө атаандашууга жөндөмсүз болобуз.

Гүлнара АЛЫБАЕВА, «Кут Билим»