ОКУУЧУЛАР ДОЛБООРЛОО ЖАНА ИЗИЛДӨӨ ЫКМАЛАРЫН ӨНҮКТҮРҮШТҮ

“Окуйбуз, жаратабыз, изилдейбиз!” аттуу республикалык  сынактын жыйынтыгы

2022-жылдын декабрь айынан 2023-жылдын май айына чейин Кыргызстандын бардык мектептеринде 1-6-класстарынын окуучуларынын арасында  “Окуйбуз, жаратабыз, изилдейбиз!” аттуу изилдөө долбоорлорунун республикалык сынагы болуп өттү.  Бул сынак Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министрлиги тарабынан демилгеленип, USAIDдин  «Окуу керемет!» долбоорунун колдоосу менен экинчи жолу өткөрүлүп жатат. Сынак  окуучулардын маалыматтык, окуу жана изилдөө компетенцияларын, ошондой эле алардын чыгармачылык жөндөмдүүлүктөрүн өнүктүрүүгө багытталган. Ошондой эле окуучуларынын өз алдынча окуп түшүнүү жана изилдөө ишмердүүлүгүн өнүктүрүү үчүн шарттарды түзүп, алардын кызыгуусун арттыруу;  билим берүү ишмердигинде компетенцияларды калыптандыруунун алдыңкы жолу катары окуучуларда изилдөө долбоорлорун жүргүзүү көндүмдөрүн калыптандыруу; мектептерде сабак учурунда жана сабактан тышкаркы иштерде долбоорлоо жана изилдөө ыкмаларын колдонуу тажрыйбасын кеңейтүү сынактын негизги милдеттерин түзөт.

Бул жылы сынакка 1-6-класстын окуучулары жаш өзгөчөлүгүнө ылайык төмөндөгү  үч багыт боюнча катышты:

1-2-класстын окуучулары –  «Мен жана менин дүйнөм»;

3-4-класстын окуучулары – “Көп улуттуу Кыргызстандын элдеринин маданияты”;

5-6-класстын окуучулары –  “Жер шарынын биологиялык ар түрдүүлүгүн сактайлы”

 Сынак өткөн жылдагыга салыштырмалуу  өзгөчө ыргак менен жигердүү өткөрүлдү. Сынакка бул жылы өлкөбүздүн бардык региондорунан 1 827 мектеп катышып, окуучулардын 2 479 изилдөө долбоорлору иштелип чыкты.  Алар райондук\шаардык деңгээлде каралып, райондук/шаардык билим берүү бөлүмдөрү тарабынан түзүлгөн калыстар тобунун чечими менен ар бир райондон үч багыт боюнча 1-2-3- орундар ыйгарылды. Алар сынактын райондук/шаардык жеңүүчүлөрү болушуп, алардын изилдөө долбоорлору  областтык деңгээлдеги сынакка жолдомо алышты. Областтык сынакка ар бир райондон/шаардан 187 изилдөө долбоору келип түштү.  Областтык деңгээлде  түзүлгөн калыстар тобунун курамына областтык билим берүү институттарынын\методикалык борборлордун өкүлдөрү жана USAIDдин “Окуу керемет!” долбоорунун областтык командасы кирип,  ар бир ишти дыкаттык менен карап чыгып, сынактын Жобосуна ылайык үч багыт боюнча 1-2-3-орундарды ыйгарышты. Жыйынтыгында, 40 изилдөө долбоору областтын жеңүүчүлөрү аталып,  USAIDдин “Окуу керемет!” долбоорунун атынан 1000 сомдук китеп алууга сертификаттар жана 1-даражадагы  дипломдор менен сыйланышып, Республикалык сынакка катышууга мүмкүнчүлүк алышты.

Республикалык тандоо 2023-жылы 19-майда жана 22-майда өткөрүлдү.  Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министрлигинин башкы адиси Кусеинова Айнура Суйундуковна башында турган, Кыргыз билим берүү академиясынын башкы илимий кызматкери Аттокурова Чынар Амановна, USAIDдин “Окуу керемет!” долбоорунун өкүлдөрү  катышкан  калыстар тобу эки  күндүк убакытта областтын жеңүүчүлөрү аталган 40 изилдөө долбоорун  видеопрезентациясын сынактын Жобосунда белгиленген 8 баалоо критерийлерине таянып, 3 баллдык система менен карап чыкты:

Окуучулардын быйылкы изилдөө долбоорлору сапаттуу жана кызыктуу болгондуктан, калыстар тобунун мүчөлөрү үчүн Республикалык масштабдагы жеңүүчүлөрдү аныктоо өтө кыйын болду. Кээ бир окуучулар изилдөө долбоорлорун жекече иштеп чыгышса, кээ бири команда менен кызыктуу изилдөө долбоорлорун сунушташты. Окуучулар өздөрүнүн  изилдөө долбоорлорунда маанилүү гипотезаларды белгилеп, негиздүү баяндап, оозеки баяндама жасаганга үйрөнүп калышкандыгы байкалды. Көпчүлүк жумуштар сынактын Жобосунун негизинде иштелгендиги бизди кубандырды. Изилдөө долбоорлору тематикасы жагынан да, видеонун сапаты жагынан да бир топ ийгиликтүү болду. Долбоорлор биринен экинчиси кызыктуу болуп, калыстар тобунун кызыгуусун жана таң калуусун жаратып, жогорку балл менен бааланган иштер көп болду.

 Бул жылы 5-6-класстын окуучулары экологияга терс таасирин тийгизген факторлорго көп көңүл буруп, ошол жаатта бир топ изилдөөлөрдү жүргүзүшсө, 1-4 класстардын окуучулары сергек жашоо, туура тамактануу, табигий буюмдарды жашоодо көбүрөөк колдонууну пропагандалап, унутулуп бара жаткан улуттук тамак-аштарды кайрадан жарнама кылышкан.  Көпчүлүк изилдөө долбоорлорунда окуучулар ар кандай маалымат булактары менен иштегенди, аларды анализдегенге, талдаганга үйрөнүп калганы байкалды. Алардын арасынан илимий жана жаңыртылган жаңы маалыматтарды/булактарды көрө алдык. Көп изилдөө долбоорлорунун идеялары дүйнөлүк масштабда жана өлкөбүздүн деңгээлинде актуалдуу болду. Окуучулар азыркы мезгилдеги жаратылыштагы, айлана-чөйрөдөгү болуп жаткан терс көрүнүштөрдүн келип чыгуусун жана аларды кантип жоюу, жана аларды болтурбоонун  жолдорун да өз деңгээлдеринде чечмелеп бере алышты. Мисалы, Ысык-Көл облусунун Ысык-Көл районундагы К.Бектенов атындагы орто мектептин окууучулары тарабынан изилденген «Таштандыларды сорттоо аркылуу Кыргызстандын био ар түрдүүлүгүн сактайлы»  аттуу долбоору мактоого татырлык. Окуучулар таштандыларды бөлүштүрүү идеясын өз мектебинде, өз айылында жана жакын жайгашкан эки айылга  жайылтып, айыл өкмөтү менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп, таштандыларды таштай турган үч түрлүү контейлерди үч  айылдын аймагында орнотууга жетишишкен. Жыйынтыгында айыл тургундары да таштандыларды иргегенге үйрөнүп калышкан.

Изилдөө долбоорлорунун мазмуну тандап алган темасына, тастыктай турган гипотезасына, изилдөө ыкмаларына (байкоо, анкета жүргүзүү, сурамжылоо, моделдөө, эксперимент, салыштыруу, анализ жана синтез ж.б.), тапкан маалыматтарын талдоого жана акырында келип чыккан натыйжасына шайкеш келип, азыркы мезгилдеги бир топ социалдык жана экологиялык актуалдуу көйгөйлөрдү алып чыгып, аларды чечүү жолдорун сунуштай алышты. Ишти жасалгалоодо да темага туура келген, сапаттуу, эстетикага жооп  берген оригиналдуу изилдөө долбоорлору таң калтыраарлык болду. Презентация учурунда катышуучулар баяндама (презентация) жасоонун мыкты көндүмдөрүн көрсөтүп, тиешелүү лексиканы жана терминдерди колдонуу менен өз ойлорун так айтып бере алышты. Бул сынакка катышкан ар бир катышуучуга жана алардын жетекчилерине терең ыраазычылык билдиребиз! Сынакка катышкан окуучулардын изилдөө иштерин USAIDдин «Окуу керемет!» долбоорунун YouTube каналынан https://www.youtube.com/watch?v=ZIvwVtXd8Jw;  https://www.youtube.com/watch?v=si9_Vz0GlSI; жана бул шилтеме аркылуу

 https://drive.google.com/drive/folders/1DFEBQ3syQvrBZ3afzjck6mcvOKV__FPk?usp=sharin көрүүгө болот.

Сынактын жыйынтыгында 11 изилдөө долбоору эң мыкты деп табылып, республикалык сынактын  жеңүүчүлөрү болушту.

Сынактын республикалык этабынын 1-2-класстын окуучуларынын арасында  «Мен жана менин дүйнөм» багыты боюнча жеңүүүлөрү:

— I —  орун – Ысык-Көл облусу, Каракол шаары, №11 мектеп-гимназиясы, «Талкандан жасалган улуттук таттуулар»

— I — орун – Чүй облусу, Аламүдүн району, К. Табалдинов атындагы Кара-Жыгач орто мектеби, «Туздун сыйкырдуу касиети жана зыяны».

— II -орун – Тогуз-Торо району, А.Абдраимов атындагы орто мектеби, «Тиш пастасы»

— III — орун — Ысык-Көл облусу, Ысык-Көл району, А. Мамытов атындагы мектеп-лицейи, «Целебное душистое мыло».

3-4-класстын окуучуларынын арасында  – “Көп улуттуу Кыргызстандын элдеринин маданияты” багыты боюнча:

— I — орун – Ош шаары, №23 Панфилов атындагы мектеп-гимназиясы, «Каймак и курут- это круто!»

— II -орун -Бишкек шаары, № 90 толук эмес орто мектеби, «Касиеттүү оюулар».

— III -орун – Чүй облусу, Панфилов району, К. Ибраималиев атындагы Күрпүлдөк орто мектеби, «Ак калпак».

5-6-класстын окуучуларынын арасында  — “Жер шарынын биологиялык ар түрдүүлүгүн сактайлы” багыты боюнча:

— I — орун – Ош шаары, Жетиген мектеп-лицейи, «Мы за чистый город».

— I — орун – Ысык – Көл облусу, Ысык-Көл району, К. Бектенов атындагы орто мектеби, «Сохраним биоразнообразие Кыргызстана через сортировку мусора».

— II -орун – Чүй облусу, Аламүдүн району, А. Айдаралиев атындагы Кайырма орто мектеби, «Суу бүтүндөй жашоо».

— III -орун — Жалал-Абад облусу, Ала-Бука району, № 9 Т.Жоробаев атындагы орто мектеби, «Кара түтүн жана анын экосистемага тийгизген таасири»;

Мындан тышкары, оригиналдуу идеясы жана практикалык мааниси менен айырмаланган изилдөө долбоорлору төмөнкү номинацияларга ээ болушту:

1. «Экологиялык долбоор» номинациясында — Нарын облусу, Жумгал району, Таш-Дөбө орто мектеби, «Абанын сапатын жакшыртууга менин салымым» изилдөө долбоору;
2. «Маданий көп түрдүүлүктү колдоо долбоору» номинациясында — Чүй облусу, Москва району, Биринчи май орто мектеби, «Сохранение двух культур в интернациональных семьях» изилдөө долбоору;
3. «Чыгармачыл долбоор» номинациясында Талас облусу, Талас району, М.Туйтунов атындагы орто мектеби, «Комуздун жасалышы» изилдөө долбоору;
4. «Илимий долбоор» номинациясында — Ысык-Көл облусу, Ак-Суу району, М.Калиев атындагы орто мектеби, «Гидропоника – келечектин технологиясы» изилдөө долбоору;
5. «Жаш изилдөөчүлөр» номинациясында — Баткен облусу, Кызыл-Кыя шаары, №2 Кыргызстандын 50 жылдыгы атындагы орто мектеби, «Микробы и бактерии в природе» изилдөө долбоору;
6. «Дени сак жашоо долбоору» номинациясында — Жалал-Абад облусу, Ала-Бука району, №1 Т.Балтагулов атындагы орто-мектеби «Почему надо мыть руки» изилдөө долбоору;
7. «Инновациялык долбоор» номинациясында — Бишкек шаары, №96 орто мектеби, «Иллюстрацияланган жана анимацияланган аудио китеп» изилдөө долбоору.

“Окуйбуз, жаратабыз, изилдейбиз!” аттуу изилдөө долбоорлорунун  республикалык  сынагынын бардык жеңүүчүлөрүн куттуктайбыз! Мындан ары дагы көп бийиктиктерди багынтып, албан-албан ийгиликтерге жетишет деген толук ишеним менен баарыңарга кажыбас кайрат, окуудагы чоң жетишкендиктерди каалайбыз!

Ар бир жеңүүчү жана долбоордун жетекчиси ыйгарылган ордуна ылайык  Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министрлигинин жана  USAIDдин  «Окуу керемет!» долбоорунун атынан 1-2-3-даражагы дипломдор,  3000, 2000 жана 1500 сомдук китеп сатып алууга мүмкүнчүлүк түзгөн сертификаттар, балдар үчүн китептер менен сыйланышты.

“Окуйбуз, жаратабыз, изилдейбиз!” аттуу изилдөө долбоорлорунун  республикалык  сынагы өсүп келе жаткан  жаш муундарыбызга маалыматты тандоо/талдоо жөндөмдүүлүктөрүн жогорулатууга, алардын окуп түшүнүү көндүмүн арттырууга, изилденүүчүлүк компетенциясын жана алган  маалыматтарын чыныгы жашоо менен байланыштыруу мүмкүнчүлүктөрүнө ээ болууга шарт түзө турган алдыңкы билим берүү тажрыйбасы экендигине дагы бир жолу ынандык.

Бекайым Төрөгелдиева,       инклюзия жана коомчулук менен иштөө адиси [email protected]