КЫРГЫЗСТАНДЫН ТАРЫХЫ ЖАНА МАДАНИЯТЫ — УЛУТТУН СЫЙМЫГЫ ЖАНА БАЙЛЫГЫ

Кыргызстандын тарыхы жана маданияты — улуттун сыймыгы  жана байлыгы

 1-4 класс

Незизги компетенттүүлүктөр:

• Маалыматтык

• Социалдык-коммуникациялык

• Өз алдынча уюштуруу жана көйгөйлөрдү  чечүү.

Предметтик компетенттүүлүктөр:

• Сөз байлыгы менен иштей алуу

• Социалдык-маданий түшүнүктөрдү калыптандыруу

Сабактын тиби: Жалпылоо жана билимдерин системалаштыруу.

Жалпы усулдар. Окуучулардын иштөө ыкмалары: топтордо иштөө,  байкоо жүргүзүү усулу, проблемалык усул, оозеки иштөө усулу, көрсөтмөлүү усулу.

Сабакка колдонулуучу ресурстар: доскага: Кыргызстандын картасы,  Кыргыз Республикасынын гербинин, желегинин сүрөтү бар плакаттар илинет жана  Кыргызстандын тарыхы жана маданияты — улуттун сыймыгы  жана байлыгы — деген сүйлөм жазылат; Кыргыз Республикасынын гимни; класстын ичинде: Кыргызстандын ар тарабын чагылдырган сүрөттөр, (тоолор, көлдөр, суулар, шаарлар, айылдар, токойлор ) иллюстрациялар коюлган; ар бир топко-маркер  (фломастер), ак барак А-3, скотч, түстүү кагаздар, клей,  кайчы, карточка салынган конверттер кагаздар; ар бир окуучуга — кагаздан жүрөкчөлөр.

Сабактын жүрүшү:

Уюштуруу. 2 мин. Мугалим окуучулар менен саламдашып, окуучулардын сабакка даярдыгын текшерет. Жагымдуу маанай түзүү. Ачык көӊүл балдарбыз!

Муӊаюуну билбеген  Ачык көӊүл балдарбыз.

Жөн турганды билбеген Кандай жумуш болбосун

Баштайбыз ыр-бий менен.    

Доскага (же партага тизилген карточкаларга) жазылган  ырды класстын бардык окуучулары  үн чыгарып окушат. (Башка ыр колдонсо болот)

 Жаӊы теманы тааныштыруу, сабактын максатын жана күтүлүүчү натыйжасын окуучуларга айтып түшүндүрүү.             3 мин. Мугалимдин сөзү: Сен бөтөн жерде болуп калсаӊ «Сен кайсыл жактансыӊ? Кайсыл жерден болосуӊ? — деп сурашат. Ал эми сен болсо мен Кыргызстанданмын –деп жооп бересиӊ. Сен туулуп-өскөн жериӊ — сенин Мекениӊ. Ал … деп аталат. (Кыргыз Республикасы)  Балдар, 2016-жыл Кыргызстанда: Тарых жана маданият жылы деп жарыяланган. Биздин сабагыбыздын темасы доскада жазылып турат. Келгиле аны бирге окуйлу: Кыргызстандын тарыхы жана маданияты-улуттун сыймыгы жана байлыгы».

Окуучулар мугалимдин сөзүн хор менен улап айтышат. Окуучулар сабактын темасын хор менен окушат.

 Окуучулардын билимин актуалдаштыруу. 3 мин. Кандай мамлекет болбосун анын өзүнүн символдору болот. Символдор — ар бир мамлекеттин эмблемасы. бул мамлекеттин негизги белгиси болуп эсептелет. Фронталдык сурамжылоо: Биздин мамлекеттин кандай символдорун билесиӊер?

Мамлекетибиздин символдорунун бири Кыргыз Республикасынын мамлекеттик гимни. Келгиле угуп көрөлү. (Кыргыз республикасынын гимни угузулат.)

Окуучулар мамлекеттик символдорду атап беришет. Окуучулар орундарынан турушуп гимнди ырдашат.  Окуучулардын айтуусу боюнча мугалим символдорду доскага илет.

 Интерактивдүү көнүгүүлөр.     28 мин.  Азыр биз журналыбызды барактап мамлекетибиздин негизги символдорун кабыл алуу тарыхын  эске салып, Кыргызстандын маданияты жөнүӊдө көбүрөөк билгенге аракет жасайлы.  Окуучулар 7 топко бөлүнүшөт. Ар бир топко  тапшырмалар салынган конверттер таркатылат. Тапшырмаларды топтордо талкуулашып аткарышат жана башка топторго презентациялашат. Карточкалардын санына жараша окуучуларды 7 топко бөлгүлө. Ар бир топко тапшырманы аткаруу үчүн керек болгон ресурстар менен камсыз кылгыла.Тапшырманы окуучуларга окуп бергиле жана  түшүндүргүлө. Тапшырманы аткарууга 15 минут бөлүнөт.Топтун катышуучуларын ролдорго бөлгүлө: сүрөтчү докладчы, жазуучу, лидер. Карточкадагы тапшырмаларды окуучулардын деӊгээлине жараша дифференцирлеп бөлүштүрсө болот.1-2-класстын окуучулары №5-№7 карточкалар менен иштешсе болот.

 Физминутка  2 мин. Окуучулар ордунан турушуп, төмөнкү сөздөрдү кайталашып, ритм менен кыймылдарды жасашат.  Кыргызстанда, Кыргызстанда бардык балдар достошот. Биз сени менен.  Мен жана биз. Биз баарын билебиз. Биз баарын үйрөнөбүз.            Мугалим башка кыймылдуу оюнду  пайдаланса да болот.

Рефлексия   5 мин. Бир акылмандан мекенчил деген эмне деп сурашса, Мекенчил — бул менин өлкөм баарынан мыкты деген ишеним, анткени сен бул өлкөдө туулгансыӊ!-деген экен акылман. Ошондуктан Кыргызстандын кайсыл жеринде жашабайлы шаардабы, айылдабы бул биздин Кыргызстан!  Өз элинин тарыхын билген жана ата-бабаларынын салт-санаасын карманган эл дайыма жашайт. Эгерде биздин мамлекетибиз жакшы болушун кааласак кагаз жүрөкчөлөрдөн алып, адам кандай сапаттарга жана баалуулуктарга ээ болуш керек экендигин жазып доскадагы Кыргызстандын картасына жабыштыргыла.   Фронталдык сурамжылоо: 1. Сабактан жаӊы эмнелерди билдиӊер? 2. Сабак эмнеси менен эсте калды? 3. Эмне жөнүндө билгиӊ келет?

Ар бир окуучу бирден кагаз жүрөкчө алып, бирден сөз жазып Кыргызстандын картасына жабыштырышат. Окуучулар суроолорго жооп беришет.

Колдоо катары доскага төмөндөгү сөздөрдү жазып койгула: мекенчил, ар-намыс, жоопкерчилик, сүйүү, жакшылык, толеранттуулук, тынчтык, мекенди сүйүү ж.б.

Үй тапшырма  2 мин. Кыргыздын улуттук оюндарынын түрлөрүн, алардын өзгөчөлүктөрүн үйрөнүп келүү.

Сабакка тиркемелер

№1 карточка

Мамлекеттик Гимн.

 Гимн – бул Кыргыз Республикасынын салтанаттуу ыры. Мамлекеттик  символ жана кыргыз жеринин кооздугун сүрөттөгөн салтанаттуу ыр. Гимн официалдуу салтанаттарда аткарылат. Кыргыз Республикасынын гимни Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеӊешинин 18 -декабрь 1992-жылкы чечими менен бекитилген.

Ак мөӊгүлүү аска-зоолор, талаалар,

Элибиздин жаны менен барабар.

Сансыз кылым Ала-Тоосун мекендеп,

Сактап келди биздин ата-бабалар.

Кайырма:

Алгалай бер, кыргыз эл,

Азаттыктын жолунда.

Өркүндөй бер, өсө бер,

Өз тагдырын колуӊда.

Байыртадан бүткөн мүнөз элиме,

Досторуна даяр дилин берүүгө.

Бул ынтымак эл бирдигин ширетип

Бакыт нурун төгөт кыргыз жерине

Кайырма:

Алгалай бер, кыргыз эл,

Азаттыктын жолунда.

Өркүндөй бер, өсө бер,

Өз тагдырын колунда.

Аткарылып элдин үмүт-тилеги,

Желбиреди эркиндиктин желеги.,

Бизге жеткен ата салтын, мурасын,

Ыйык сктап урпактарга берели.

Кайырма:

Алгалагын кыргыз эл,

Азаттыктын жолунда

Өркүндөй бер, өсө бер

Өз тагдырыӊ колуӊда

 Тапшырма: Суроолорго жазуу жүзүндө жооп бергиле:

Гимнде биздин өлкө кандай  бааланат?

Эмнеси менен даӊкталат?

№2 карточка

 Кыргыз Республикасынын мамлекеттик туусу — Жогорку Кеӊештин 3-марттагы 1992-жыл 8-сессиясында кабыл алынган, ал эми 5-мартта өкмөт үйүнүн имаратында салтанаттуу түрдө көтөрүлгөн.

Туунун кызыл түсү эрдиктин жана кайраттуулуктун символун, өзүнүн нурларына киринип жаткан алтын түспөл күн — тынчтыкты жана байлыкты, ал эми түндүк болсо — ата-бабалардын үйүн, ал эми кеӊири түшүнүктө ааламды түшүндүрөт.

Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик туусу ортосуна кырк нуру тегиз чачыраган алтын түстөгү күн алкагынын, күн алкагынын ичине кыргыз боз үйүнүн кызыл түстөгү түндүгүнүн сүрөтү түшүрүлгөн тик бурчтуу кездемеден жасалган. Туунун эни анын узундугунун бештен үчүн түзөт. Нурлуу алкактын диаметри туунун энинин бештен үчүн түзөт. Күндүн жана нурлуу алкак диаметрлеринин катышы — бештен үчкө барабар. Түндүктүн диаметри нурлуу алкактын диаметринин жарымына барабар.

Тапшырма: Кыргыз Республикасынын туусу жөнүӊдө айтып бергиле.

№3 карточка

 Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик герби – Жогорку Кеӊеш тарабынан 14-январь 1994-жылы бекитилген.

 Кыргызстандын мамлекеттик гербинде — тоо бүркүтүнүн сүрөтү чагылдырылган. Көлдүн бетинин чагылдырылышы — жаратылыштын кооздугунун символун, жашоо булагын жана энергиясын түшүндүрөт.

Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик герби ак кыр бууланган көк түстөгү тегеректин ортосундагы канатын жайган ак шумкардын сүрөтүнөн, көлдүн нары жагында жайгашкан Ала-Тоо тоо кыркаларынан жана алтын нурун чачыратып чыгып келе жаткан күндөн, тегеректин эки капталынан орун алган пахтанын жана буудайдын сабындагы башынын сүрөтүнөн, тегеректин жогорку бөлүгүндө орун алган «Кыргыз» жана тегеректин төмөнкү бөлүгүнөн орун алган «Республикасы» деген жазуудан турат.

Тапшырма:  Кыргыз Республикасынын герби жөнүндө айтып бергиле?

№4 карточка

 Биздин мамлекетте жети область бар: Чүй, Ысык-Көл,  Нарын, Талас, Баткен, Ош, Жалал-Абад. Биздин ата-мекенибиз Ала-Тоо кучагында жайланышып, өзүнүн кооздугу жана сулуулугу менен суктандырат.

Тапшырма: Төмөнкү областтар жөнүндө билгениӊерди жазгыла. Алар эмнеси менен белгилүү ?

Чүй областы ____________________________________________________________

Ысык-Көл

областы______________________________________________________________

Нарын

областы_________________________________________________________________

Талас

областы_________________________________________________________________

Жалал-Абад

областы______________________________________________________________

Баткен

областы_______________________________________________________________

Ош 

областы________________________________________________________________

№5 карточка

 Боз үй – кыргыз элинин улуттук  турак жайы. 

Кыргыз боз үйү — элдин сергек акылынан чыккан өнөрү. Жалаӊ мал чарбачылыгын аркалаган эл каалаган жерге: мейли тоодо, мейли түздө жашоого, бирде оӊтойлуу шарт түзгөн үйдү жаратып алуусуна жашоо тиричилиги өзү мүмкүндүк берген.  Көчмөн элдердин биргелешкен акыл оюнан жаралган жеӊил десеӊ жеӊил, чечкенге, тиккенге оӊой, жайында салкын, кышында жылуу, жөнөкөй, улуу эстелиги, ыйык куту жана кол өнөрчүлүгүнүн туу чокусу.

Кыргыз боз үйлөрүнүн жыгачтары негизинен талдан, түндүгү арчадан жасалат. Көлөмү боюнча төрт канат, алты канатка жеткен.

Кыргыз боз үйү илгертеден ата-бабадан бери  очогунан от өчпөгөн, жайы кышы жашап, тукум улап келген, жашоо тиричилигин баштарынан кечирип келген мекени жана туусу болгон деп айта алабыз. Боз үйдү кыргыздын улуттук чыгармачылык маданиятын чагылдырган эмгеги десек болот.

Тапшырма: Боз үй жөнүндө айтып бергиле жана сүрөтүн тарткыла.

№6 карточка.

Элдик чыгармачылык

 Кыргыз эли байыртадан эле ыр-күүгө бай эл болгон.  Кыргыздардын эӊ белгилүү аспабы – комуз. Комуз – кыргыз элинин байыртадан бери чертме кылдуу, үндүү аспабы. Ал өрүк, тал-терек, карагай, арча  сыяктуу мөмөлүү жана мөмөсүз токой жыгачтарынан чабылган.  Ошондой эле элдик аспаптарынын катарына кирген кыл кыяк жана темир ооз комуз дагы улуттук мурастардын бири болуп эсептелген.

Элдик оозеки чыгармачылык дагы абдан өнүккөн.  Мисалга алсак: Манас айтуу, айтыш, дастанчылар ж.б.

Кыргыз элинин аш-тойлору, майрамдары акындарсыз өтчү эмес. Акындык өнөр кыргыз элинде өтө жогору бааланган. Натыйжада элдик оозеки чыгарчылыктын төкмөчүлүк өнөрү күчтүүөнүккөн. Төкмө акындар ой жүгүртүүсүнүн тездиги, баамчылдыгы, өзгөчө таланттуулугу менен айырмаланган. Элибиздин толуп жаткан оюн-зооктор менен катар акындарды айтыштыруу кеӊири жайылтылган салт болгон. Эки ырчынын акындык дараметин салыштырып, бири-бирин жеӊүү максаты менен ырдаган ырлары айтыш ырлары деп айтылган.  XIX—XX кылымдардагы акындар: Токтогул Сатылганов, Тоголок Молдо, Арстанбек Буйлаш уулу, Жеӊижок, Барпы Алыкулов, Осмонкул Бөлөбалаев, Калык Акиев ж.б.

Тапшырма: Акындар жөнүндө айтып бергиле. Комуздун сүрөтүн тарткыла.

№7 карточка

Улуттук оюндар

 Ар бир эл өзүнүн салты, үрп адаты менен гана эмес, өздөрүнө тиешелүү болгон, (салттык) улуттук оюндары менен да айырмаланат. Ал эми кыргыз элинин улуттук оюндары болуп, ордо, тогуз коргоол, оромпой тебүү, дүмпүлдөк, ак чөлмөк, селкинчек ж.б. ат оюндарынын түрү болуп эсептелинет. Ат чабыш – улуттук спорттун түрү. Мелдештер, тегиз талаада, түз жолдо же туюм айлампада, (ат майданда) өткөрүлүп, күлүктөрдү атайын саяпкерлер таптап чабандеске чаптырат. Кыз куумай – оюну кыргыз элинин эӊ байыркы кызыктуу оюндарынын бири. Оюнда кыз тандаган атты минип, андан артканы гана жигитке тийген. Жигит кызга жетсе бетинен өпкөн, жетпей калса кыз атынын башын буруп камчы менен жигитти кайра кубалап келген. Кыз куумай азыр да элдик тойлордо, майрамдарда кеӊири ойнотулат. Оодарыш, эӊиш – улуттук ат спорту, ат үстүндөгү мелдештин бир түрү. Мелдештин максаты эки балбан бири-бирин ат үстүнөн оодарып, тартып же түртүп жерге түшүрүү.   Улак тартыш, көк бөрү – кыргыз элинин улуттук оюну. Оюндун негизги максаты жерге ташталган улакты эӊип алып, атаандаштарга тарттырбастан белгиленген марага алып келип таштоо. Аркан тартмай – оюнунда  оюнчулар эки тарапка теӊ эки топко бөлүнөт. Ар бир топтун оюнчулары бир оюнчудан кийин аркандын бир жагынан, калган оюнчулар дагы бир оюнчудан кийин аркандын экинчи жагынан кармашат да, эки тарап арканды өз тарабына тартканга аракет кылышат. Аркан тартмай оюну ийилчээктикке, тырышчаактыкка жана биримдүүлүккөүйрөтөт.

Тапшырма: Улуттук оюндар жөнүндө айтып бергиле . Бир оюн көрсөтүп бергиле.

ДуДкина О.И. , Маматов Н.И., Усупова М.К. Мектепке чейинки тарбия жана башталгыч билим берүү кафедрасы

История и культура Кыргызстана – гордость и богатство нации

Класс: 1-4

Ключевые компетентности:

• Информационная

• Социально-коммуникативная

• Самоорганизация и разрешение проблем

Предметные компетентности:

• Речевая

• Социокультурная

Тип урока: Обобщение и систематизация знаний.

Общие методы. Приемы работы учеников: работа в группах, метод наблюдения, проблемный метод, словесный метод, наглядный метод.

Ресурсы к уроку: на доске: карта Кыргызстана, плакаты с изображением Герба, Государственного флага Кыргызской  Республики, плакат «История и культура Кыргызстана – гордость и богатство нации». Мелодия гимна Кыргызской  Республики. По периметру класса  расположены иллюстрации, отражающие разные уголки Кыргызстана (горы, озера, реки, города, села, леса). Для каждой группы учеников — набор маркеров (фломастеров), лист белой бумаги А-3, скотч, набор цветной бумаги, клей, ножницы, конверт с карточкой; бумажные сердечки – для каждого ученика.

Ход урока:

Орг. момент,  мотивация. 2 мин. Учитель и учащиеся приветствуют друг друга. Учитель проверяет готовность к уроку: наличие тетради, ручки, карандаша.

Эмоциональный настрой на урок: Прозвенел звонок веселый, Мы начать урок готовы! Будем слушать, рассуждать И друг другу помогать!

На доске (или отдельных карточках, разложенных   на партах) записано четверостишие, которое вслух читается учениками всего класса

 Представление темы, постановка цели и ожидаемых учебных результатов. 3 мин. Слово учителя: Когда бываешь в незнакомых местах, люди всегда спрашивают: «Откуда ты? Из каких краев?» — и ты ответишь – « Я с земли Кыргызской!». Земля, где ты родился и вырос и есть твоя Родина. А называется она… – (Кыргызская Республика).   Ребята, 2016 год объявлен годом истории и культуры Кыргызстана. Тема нашего урока записана на доске. Давайте ее прочитаем вслух: «История и культура Кыргызстана – гордость и богатство нации».

Ученики хором договаривают слова учителя. Ученики хором читают название темы урока.

 Актуализация знаний учащихся. 3 мин. Какое бы ни было государство, большое или маленькое, у него есть свои символы. Символы — это эмблема любого государства, это главный знак государства.  Фронтальный опрос: Какие символы государства вы знаете? Одним из символов государства является государственный гимн. Ребята, давайте послушаем его (звучит государственный гимн Кыргызской Республики).

Ученики перечисляют символы государства. Ученики встают, поют гимн    По мере того, как называются символы, учитель их вывешивает на доске.

 Интерактивное упражнение. 28 мин. А сейчас мы перелистаем страницы нашего устного журнала и вспомним историю создания главных символов страны и узнаем о культуре Кыргызстана.

Ученики делятся на 7 групп. Каждая группа учеников получает конверт с заданием.

Разделите учеников на 7 групп по количеству карточек с заданиями.  Обеспечьте каждую группу ресурсами для выполнения задания. Прочитайте каждое задание для учеников, прокомментируйте его. На выполнение задания отведите 15 минут. Распределите роли между участниками группы: «художник», «писатель», «лидер», «докладчик».

 Физминутка. 2 мин. Ученики встают, все вместе повторяют слова и выполняют ритмичные движения: В Кыргызстане, в Кыргызстане дружат дети всей страны. Всё мы сможем, всё мы сможем мы с тобою, я и мы!

 Рефлексия 5 мин.   Однажды у одного мудреца спросили: «Что такое патриотизм?» Тогда мудрец ответил так:  «Патриотизм – это вера, что моя страна – самая лучшая. Потому что в этой стране родился я!» Поэтому, в каком бы месте: городе, аиле Кыргызстана не жили бы мы, это наш Кыргызстан! Народ жив, когда знает свою историю и почитает предков. Если мы хотим, чтобы наше государство было лучшим,  возьмите бумажное сердечко и напишите на нем, какими качествами или ценностями должен обладать человек. Каждое сердечко прикрепите на карту Кыргызстана у доски.

Фронтальный опрос: Что нового  вы узнали на уроке? Чем вам запомнится урок?    О чем бы вы хотели узнать?

Каждый ученик берет бумажное сердечко, записывает по одному слову и прикрепляет его на карту Кыргызстана. Ученики отвечают на вопросы.

В качестве словесной опоры запишите на доске слова: патриотизм, совесть, ответственность, обязательность, любовь, добро, толерантность, мир, трудолюбие, любовь к Родине.

 Домашнее задание 2 мин. Найдите кыргызские национальные игры и расскажите о них.

Приложение к уроку.

Карточка № 1.

Государственный Гимн.   

 Гимн – это торжественная песня. Государственный гимн Кыргызской Республики – это торжественная песня о величии и необычной красоте нашей Родины. Гимн – торжественная песнь, принятая как символ государства и социального единства. Гимн исполняется на официальных церемониях. Гимн утвержден постановлением Жогорку Кенеша Кыргызской Республики 18 декабря 1992 года.

Высокие горы, долины, поля –

Родная, заветная наша земля.

Отцы наши жили среди Ала-Тоо,

Всегда свою родину свято храня.

Припев:

Вперед, кыргызский народ,

Путем свободы вперед!

Взрастай, народ, расцветай,

Свою судьбу созидай!

Извечно народ наш для дружбы открыт,

Единство и дружбу он в сердце хранит.

Земля Кыргызстана, родная страна

Лучами согласия озарена.

Припев.

Мечты и надежды отцов сбылись.

И знамя свободы возносится ввысь.

Наследье отцов наших передадим,

На благо народа потомкам своим.

Припев.

Задание: Ответьте письменно на вопросы:

Как оценивается в гимне наша страна?  Чем она славна? О каком наследии отцов говорится?)

Карточка № 2.

 Флаги разные нужны,

Флаги разные важны.

Гордо реет над страной

Флаг страны моей родной.

Государственный флаг Республики Кыргызстан представляет собой полотнище красного цвета, в центре которого размещен круглый солнечный диск с 40 равномерно расходящимися лучами золотистого цвета. Внутри солнечного диска красным цветом окрашен тундук кыргызской юрты. Красная одноцветность флага символизирует доблесть и смелость. Животворящее лучезарное золотое Солнце, купающееся в своих лучах —  есть символ вечности жизни, олицетворяет покой и богатство, стремление к светлому, к познанию значения 40 лучей,  объединённых в круг, означающих объединение 40 древних племён в единый Кыргызстан.

Тундук — символ отчего дома, в более широком понимании и мира, как вселенной.  Тундук олицетворяет не только прочность дома, уклада жизни, вековые традиции народа, но и единство земли и неба. Тундук символизирует единство народов, проживающих в стране.

Задание: Расскажите о государственном флаге Республики Кыргызстан, его значении.

Карточка № 3.

 Герб Кыргызстана — официальный государственный символ Кыргызской Республики; был разработан А. Абдраевым и С. Дубанаевым и утверждён 14 января 1994 постановлением Жогорку Кенеша.

В центре герба на фоне озера Иссык-Куль и отрогов Ала-Тоо, над которым восходит солнце, расположено изображение белого сокола с распростертыми крыльями, символизирующее свободу и независимость Кыргызстана. Силуэт солнца является символом жизни, богатства и изобилия.  Этому элементу отводиться главное место в государственных символах. Вершины гор, освещённые солнцем, похожи на кыргызский национальный головной убор «ак-калпак».   Особое место занимает степной орел или беркут. На языке символики силуэт орла означает государственную власть, широту и прозорливость. Для степняков это символ свободы, независимости, стремления к цели, к высоте, полет в будущее. На гербе Кыргызстана это кречет «Ак-шумкар» Манаса.

Задание: Расскажите о гербе Кыргызской Республики.

Карточка №4.

 (Задание только для 4 класса) В Кыргызстане насчитывается семь областей: Чуйская, Жалал-Абадская, Баткенская, Нарынская, Таласская, Иссык-Кульская и Ошская область. Наш отчий край, называемый землей Ала-Тоо, восхищает не только своей красотой. Это щедрая и благодатная земля.

Задание: Запишите, что вы знаете об этих областях? Чем они знамениты?

Чуйская область  ______________________________________________________

Жалал-Абадская

область ______________________________________________________________

Баткенская

область _______________________________________________________________

Нарынская область________________________________________________________

Таласская область _______________________________________________________

Иссык-Кульская

область ______________________________________________________________

Ошская  область __________________________________________________________

Карточка №5.

Юрта – национальное жилище 

 Кочевой образ жизни накладывает на жизнь человека свои условия. А это значит, что его жильё должно быть приспособлено и удобно для жизни. А потому традиционным жильём киргиза являлась юрта, основу которой составлял деревянный каркас, располагаемый по окружности, которое завершалось куполообразным шатром. В центре шатра было отверстие для выхода дыма от очага, который в зимнее время разводился для тепла в юрте. Стены юрты закрывались циновками из чия (жёсткий злак), поверх которого накладывались толстые куски-пластины из войлока. Слева от входа в юрте находилась мужская половина, к которой находятся предметы мужского обихода: сёдла, сбруя для лошадей, предметы для охоты и т. д. Справа от входа в юрту располагалась женская половина. В центре юрты находился очаг, за которым у стены на деревянной подставке лежали стопы одеял, сундучков. Ковры — особое украшение юрты. Место за очагом самое почётное. Его по праву занимал хозяин дома или почётный гость.

Задание: Расскажите о Юрте — национальном жилище кыргызов и нарисуйте ее в разных подгруппах. Сравните рисунки.

Карточка №6.

Народное творчество

 Кыргызский народ с давних времен славился своей музыкальностью.   Наиболее популярным музыкальным инструментом является трехструнный щипковый комуз. Популярны двухструнный смычковый кыяк и язычковый темир ооз комуз.   Популярно поочередное, в форме состязания, выступление музыкантов и певцов.

Исполнители перенимали музыку друг у друга на слух.  Народные песни составляют значительную часть музыкального творчества кыргызов.

Особой разновидностью кыргызского песенного  народного творчества является акынское песнетворчество. Акын — это талантливый народный певец, который владеет поэтическим, композиторским и певческим даром, способностью к импровизации и игрой на струнном музыкальном инструменте — комузе или кыл-кияке.      Песни кыргызов приятны и мелодичны. Послушайте кыргызские мелодии и песни, они принесут радость и умиротворенность вашим сердцам. Акыны обладают превосходной памятью, глубокими познаниями, артистичным дарованием. Акыны ясно видят и чувствуют , что происходит вокруг них и воплощают это в своих   песнях.   Самыми известными акынами XIX—XX вв. являются: Токтогул Сатылганов, Тоголок Молдо, Ашираалы Айталиев, Арстанбек Буйлаш уулу, Женижок, Барпы Алыкулов, Осмонкул Болобалаев, Калык Акиев.

Задание: Расскажите об акынах. Опишите предварительно нарисованный Вами комуз.Включите в описательный текст биографии акынов, их музыку и литературу.

Карточка №7

Национальные игры

 Увлекательное и захватывающее зрелище представляют собой национальные игры и спортивные состязания кыргызов.  Как и многие века назад, любимым развлечением кыргызов является охота с ловчими птицами и состязания на конях: скачки, поединок двух всадников на пиках, конская борьба, азартная игра, в которой соревновались юноши и девушка, «борьба» за тушу козлёнка. Силы, смелости, ловкости и сноровки настойчивости требуют состязания джигитов «атчабыш» — скачки на 20-30 км и «джорго-салыш» — скачки иноходцев на 2-10 км, захватывающая борьба на конях «Оодарыш». Но самым ярким зрелищем является борьба всадников за тушу «Улак тартыш» или «Кок бору»,демонстрирующие силу, отвагу, удаль и ловкость состязающихся. Интереснейшая конная игра «кыз куумай» (догони девушку), издавна распространенная среди кыргызской молодежи.   Только самым ловким и отважным по плечу наиболее сложные из состязаний на конях: «джамбы атмай» — стрельба на скаку по мишени и «тыйин энмей» — доставание на скаку с земли монеты, которая лежит в яме на глубине1,5-2см.

Ни один национальный праздник или торжество не обходятся без силовых состязаний мужчин, из которых особой популярностью пользуются перетягивание каната «аркан тартмай» и поясная борьба «куреш».

Задание: Расскажите о национальных играх кочевников и проиграйте одну из пальчиковых игр, описанную Уметовым Т.Э.

 Дудкина О.И., Центр повышения квалификации и переподготовки педагогических кадров КАО

 КЫРГЫЗ МАМЛЕКЕТИНИН ТАРЫХЫ ЖАНА МАДАНИЯТЫ –  УЛУТТАРДЫН СЫЙМЫГЫ ЖАНА БАЙЛЫГЫ

(2016-2017-окуу жылынын 1-сентябрында жалпы билим берүүчү орто мектептердин 5-9-класстары үчүн өтүлүүчү сабактын болжолдуу планы)

• өз өлкөсүндө өткөрүлүп жаткан  саясий, тарыхый, маданий улуу мурастарды билүүнүн баалуулугун өз сөздөрү менен түшүндүрө алышса;
• Мекен алдындагы  атуулдук парзын аткаруу үчүн өз колунан келген салымын кошуу  мүмкүнчүлүктөрүн  айтып бере алышса;
• тексттеги окуялардын  маданий, тарыхый маанисин, баалуулугун биргелешип талкуулап, аныктай алышса.

Сабактын формасы: кичи топтордо иштөө.

Сабакта колдонулган ыкма: «Акыл-эске чабуул», «ББКБ».

Сабактын жабдылышы: Флипчарт-ватман, фломастер, ар бир топко бирден текст жазылган карточкалар (№1,2,3,4,5); КРнын Мамлекеттик Гимни.

Сабакты өтүү боюнча методикалык сунуштар:

Сабактын идеясы «2016-жыл тарых жана маданият жылы» деп жарыялангандыктан,  республикалык жана эл аралык масштабда өтүүчү урунттуу иш-чаралардын маанисин талкуулашат. Мекен алдындагы  атуулдук парзын аткаруунун, ата мурастарын, тарыхын, маданиятын сактоонун маанилүүлүгү тууралуу өз көз карашын, баалоосун айтып, тыянактарын өзүлөрү чыгарууга басым жасалат. Сабак окуучунун ишмердигине арналып, мугалим тапшырма боюнча кызуу талкууну жаратып, багыттоочу (К. Роджерс киргизген түшүнүк боюнча «to facilitate» деген сөздөн пайда болгон – жеӊилдетүү, көмөктөшүү, колдоо, жагымдуу жагдайларды түзүү)  катары өз алдынча изденүү, топтордо биргелешип баарлашуу, маалымат бөлүшүү процессин жөнгө салат. Мындай интерактивдүү иш тартибинде сындап, өз оюн таӊуулаганга жол берилбей, окуучулардын бири-биринин укуктарын жана көз карашын сыйлоосуна багыт берет.

Эскертүү: Мугалимдер окуучулардын жаш курагына (5-6-7-8-9-класстардын өзгөчөлүктөрүнө) жана өз материалдарына, чыгармачылыктарына ылайык жөнөкөйлөтүп же байытып, өзгөртүп өтө беришет.

Сабактын жүрүшү:

I. Уюштуруу этабы:

Мугалим: Саламатсыӊарбы балдар! 2016-2017-жаӊы окуу жылыӊардын башталышы менен куттуктайм!  Сабагыбызды КРнын Мамлекеттик Гимни менен баштайлы (Гимн ырдалат). 3 мүнөт.

Мугалимдин кириш сөзү: Кыргыз Республикасынын Президенти Алмазбек Атамбаевдин Жарлыгы менен «2016-жыл — Тарых жана маданият жылы» деп жарыяланды.

Сабактын темасы: ”Кыргыз мамлекетинин тарыхы жана маданияты — улуттардын сыймыгы жана байлыгы” деп аталат (тема тактада жазылган). Биздин быйылкы жаӊы окуу жылындагы  алгачкы тарбиялык сабагыбыз тарых жана маданият жылына арналат. Сабактын максаты жана күтүлүүчү натыйжалардын көрсөткүчтөрү (5-9-класстардын өзгөчөлүктөрүнө  карата жөнөкөйлөтүп же татаалдаштырып өзгөртүлүп) айтылат, түшүндүрүлөт. 2 мүнөт.

II. Сабакты актуалдаштыруу жана окуучулардын билген маалыматтарын жалпыга алып чыгуу

Чакыруу этабы: «Акыл-эске чабуул» стратегиясы аркылуу: 1. «Кыргыз мамлекетинин тарыхы жана маданияты — улуттардын сыймыгы жана байлыгы” деген теманын маанисин кандай түшүнөсүӊөр? 2. Кыргыз мамлекетинин тарыхы жана маданиятына, өнүгүшүнө салым кошкон кайсы инсандарды билесиӊер  деген суроолор берилет.

1. Ар бир окуучу өз оюн айтат.

2. Мугалим тактага (же ватманга)

«Билем» бөлүгүнө жазып турат. 5 мүнөт.

3. Окуучулар 5 топко бөлүнүшөт. Эми, балдар дагы кошумча эмнелерди билгиӊер келет?

• Ар бириӊер өз алдынча дептериӊерге жазгыла

• Эми кошунаӊар жана өз тобуӊар менен талкуулагыла

• Ар бир топтон бирден окуучу топтун оюн айтат, мугалим «Билгим келет» бөлүгүнө жазып турат. 5 мүнөт.

III. Жаӊы тема — 20 мүнөт.

— Ар бир топ ватман, маркерлерди жана даярдалган тексттерден бирден алышат. 1-топко: Жусуп Баласагын; 2-топко: 2-Бүткүл дүйнөлүк көчмөндөр оюну; 3-топко: Тайлак баатыр баяны; 4-топко: Үркүнгө 100 жыл: Кыргыз элинин улуттук боштондук кыймылы; 5-топко: 31-август —  Кыргыз Республикасынын Эгемендүүлүк күнү.

Тапшырма: 

• Текстти окуп чыгышат.

• Берилген тексттин мазмунун, маанисин өз тобунда талкуулашат.

• Ар бир топ тексттин мазмунуна өз чыгармачылыгын (сүрөт, макал-ылакап, синквейн, графикалык уюштургучтар  ж.б.) кошумчалап долбоор түзүп, ватманга жазышат.

• Даярдалган долбоорлорун жалпы класска жарыялашат (презентациялашат),

• калган топтор суроо берип, кошумчалашат.

• Долбоорлордун бардыгы талкууланып бүткөндөн кийин, жалпы алган маалыматтарын топтоштуруп, «билдим» графасын толтурушат.

• 3 графаны  салыштырып, жыйынтыкташат.

IV. Бышыктоо  — 5 мүнөт.

1. Кандай жаӊы маалыматтарды алдыӊар?

a. Жусуп Баласагындын эмгектеринин негизги идеясы кандай?

b. Бүткүл дүйнөлүк көчмөндөр оюнун өткөрүүнүн максаты эмнеде?

c. Тайлак баатырдын кайсы сапаты силерге өзгөчө жакты?

d. Үркүнгө 100 жыл: Кыргыз элинин улуттук-боштондук кыймылынын чыгуу себептери кайсылар?

e. Кыргыз Республикасынын Эгемендүүлүк күнүн белгилөө  кайсы документтер менен бекемделген?

2. Тексттердин өз ара кандай окшоштуктарын жана өзгөчөлүктөрүн байкадыӊар?

3. Өз элинин тарыхын, маданиятын билүүнүн мааниси эмнеде?

4. Тарых менен маданиятты эмне үчүн окуп-үйрөнөбүз?

V. Кайтарым байланыш (рефлексия)  — 5 мүнөт.

— Бул сабак жөнүндө  кандай  ойлор пайда болду?

— Бул теманын баалуулугу эмнеде деп ойлойсуӊар?

VI. Жыйынтык-резюме:

1. Эми  «Билгим келет» бөлүмүндө берилген суроолорду жыйынтыктап,  тарых жана маданият жылында белгиленип жаткан маанилүү даталар, урунттуу окуяларды белгилейли.

2. Келгиле, жогорудагы маалыматтарды корутундулап, эл аралык жана республикалык масштабдагы иш-чараны бөлүп карап, «Билдим» бөлүгүн толтуралы.

Мугалим жыйынтыктайт: Балдар, бүгүнкү сабакта элибиздин бай мурасы менен таанышып, ошол тарыхый, маданий байлыгыбызды баалоо менен бирге аны урпактан урпакка сактап, үйрөнүп өткөрүп берүү биздин да милдетибиз экендигин унутпашыбыз керек экендигин билдик. Биздин жерибиз табияты гана кооз эмес, маданияты да, тарыхы да бай экени менен сыймыктанышыбыз керек. Улутту улут кылып сактап турган нерсе анын тили, тарыхы жана маданияты экени көкүрөктө жашаганда гана биз түбөлүктүүбүз.

Тексттеги биз талдаган окуялар жана инсандар Кыргыз мамлекеттүүлүгүн калыптандырууга зор салым кошкон жана кыргыз элинин тарыхый, маданий мурасында өз орду бар. «Тарыхсыз эл – тамырсыз эл» деп бекер айтылбагандай, ар бир эл рухий маданияты, каада-салты, оозеки чыгармачылыгы жана жазуу эстеликтери менен сыймыктанат. Кыргыз мамлекетинин тарыхы жана маданияты өтө ар түрдүү, анткени 80 улуттун өкүлдөрүнүн тарыхын, маданиятын өзүнө камтып турат. «Маданиятсыз рух өспөйт», «Өткөндү унутпа, ал — келечектин мугалими», “Өз  тарыхын сыйлаган, маданиятын урматтаган элдин келечеги кеӊ” дегендей, тарыхыбызды, маданиятыбызды урматтап,  сыйлап, өнүктүрөлү, аздектейли!

VI. Үйгө тапшырма. 1 мүнөт.

«Тарыхсыз эл – тамырсыз эл»  деген темада ата-энелер, улуу муундар, достору менен сүйлөшүп жана башка булактардан жаӊы маалыматты кошумчалап  эссе жазып келүү.

1-топко: Жусуп Баласагын

Жусуп Баласагын – Орто азиялык акын, илимпоз, ойчул, мамлекеттик  ишмер. Ал 1017-жылы Баласагын шаарында (азыркы Токмок шаарынан анча алыс эмес жерде Чүй суусунун боюнда) туулган.

  2015-жылдын 13-майында Кыргыз Республикасынын Президенти залкар ойчул, окумуштуу, акын Жусуп Баласагындын 1000 жылдык юбилейин 2015-2016-ж. эл аралык деӊгээлде белгилөө боюнча Жарлыкка кол койгон. Анын алкагында бир катар республикалык жана эл аралык илимий иш-чаралар өтөт. Мунун аркасынан дүйнө коомчулугу түрк тилдүү улуу ойчул Жусуп Баласагынды жакындан таанып, билишет.

Анын эмгектери түрк тилиндеги алгачкы энциклопедиялык  чыгармалардын бири. Анткени  анда бардык тиричиликтик жагдайлар бар, ал өтө бай тарыхый – этнографиялык маалыматтардан тартып, жүрүш-туруш, адеп, тил, дин, акыл, бак-дөөлөт, билим, адилеттик, ыйман, нысап, каниет, жакшылык, жамандык, мамлекетти башкаруу, элге кызмат кылуу, үй-бүлө, кесиптин өзгөчөлүктөрүөӊдүү маселелери мазмунунда камтылган.

Жусуп Баласагындын «Кутадгу билиг» поэмасы биздин ата-бабаларыбыздын рухий турмушунда кылымдардан бирдиктүү, өз ара байланыштуу эки маданияттын — отурукташкан жана көчмөн маданияттарыбыздын түпкү башатын ырастаган элдик кенч.

Бул чыгармадан Кыргызстандын орто кылымдардагы тарыхы боюнча маалыматтарды алууга болот.

2-топко: Бүткүл дүйнөлүк көчмөндөр оюну

Бүткүл дүйнөлүк көчмөндөр  оюндары – бул этникалык улуттук оюндардын түрлөрү жана  эл аралык этно-спорт боюнча күч сыноолор, беттешүүлөр. Борбордук Азия элдеринин  тарыхый көчмөн оюндарынын негизин элдик оюндар түздү.  Кыргыз Республикасы биринчи жолу бүткүл дүйнөлүк көчмөндөр  оюндарын өткөрүү демилгесин көтөрүп чыкты. Анын башталышы 2012-жылы Бишкек шаарында өткөн  Түрк тилдүүөлкөлөрдүн саммитинде Кыргыз, Казак, Азербайжан, Түркия мамлекеттеринин Президенттери декларацияга кол коюшкан.

Бүткүл дүйнөлүк көчмөндөр  оюнунун максаты жана милдеттери:

Катышуучу өлкөлөрдүн ортосундагы маданий-гуманитардык мамилелерди бекемдөө аркылуу байланышты чыӊдоо, бүткүл дүйнөнүн көчмөн элдеринин руханий, маданий баалуулуктарын сактоо жана кайра жандандыруу.

• көчмөн элдердин спорттук оюндарынын түрлөрүн эл аралык  деӊгээлге алып чыгуу, көтөрүү  жана аны сактоо;

• көчмөн элдердин этно-оюндарын өнүктүрүү жана ага арналган иш-чаралардын планын иштеп чыгуу, жакшыртуу, жайылтуу.

Бүткүл дүйнөлүк көчмөндөр  оюндары — Олимпиадалык, Азиялык жана Параолимпиадалык оюндардын катарында турат.

Бул оюндар өлкөнүн маданиятынын ар түрдүүлүгүн, көчмөн элдердин нукура руханий баалуулуктарын сактоо жана аны  жалпы элге даӊазалоо, турмушта пайдалануу эрежелерин билип, өркүндөтүүгө мүмкүнчүлүк берет.

Биринчи дүйнөлүк көчмөндөр оюндары Ысык-Көл облусунун Чолпон-Ата шаарында, 2014-жылдын 9-14-сентябрында  болуп өттү.

Экинчи дүйнөлүк көчмөндөр оюндары 2016-жылдын 2-9-сентябрь күндөрү  Ысык-Көлдүн жээгиндеги  Чолпон-Ата шаарында жаӊы курулган ат майданында салтанаттуу ачылышы болуп, Кырчын жайлоосунда  уланат.

3-топко: Тайлак баатыр баяны

Тайлак баатыр Рыскул уулу Жанболот баатырдын небереси (1796-1838) Нарын дарыясынын жээгинде жарык дүйнөгө келген.  Жоокерчилик замандын көкжалдарынын бири катары бой тарткандан ата намысын сактоо үчүн аракет жасап, тоолук кыргыздардын эркиндиги, көз карандысыздыгы үчүн тобокелге баш байлап, бүгүнкү Тогуз-Торо менен Ак-Талаа райондорунун чегинде жашаган элине тутка болгон.

Он тогузунчу кылымдын отузунчу жылдары Теӊир-Тоо койнунун төрү болгон Курткага ал чеп курган. Кокон кандыгынын туура эмес бийлик жүргүзүүсүнө каршы элдик көтөрүлүштүн уюштуруучусу, жетекчиси болгон. Кыргыздын саяк уруусунун чоро уругунан тараган тукумдун мыкты чыкмасы Тайлак баатырдын бир тууганы Атантай экөөнүн жетекчилиги астында Кокон бийлигине, Кытай жортуулчуларына каршы согуштар байма-бай болуп турган. Мына ошол кандуу кыргындардын башталышындагы жекеме-жекеге чыккан эр сайыштардын натыйжасында Тайлак баатырдын жеӊиштерге жетишкендиги жомок болуп айтылып, тагдыры кенже эпостук деӊгээлге чейин көтөрүлгөн.

 Тайлак баатырдын сесинен чочуган бийлик төбөлдөрү ар кандай амалдар менен анын көзүн тазалоо аракеттерин жасаган. 1838-жылы Тайлак баатырды Кокон хандыгынын атайын жөнөткөн тыӊчысы Көр Аким табып кебетесинде жүрүп, ыӊгайын таап, ууланган наштар менен өлтүрөт. Баатыр тууралуу изилдеп-иликтеп тарыхый-көркөм баян жазган, өмүрүнүн акырына чейин улуу инсанды даӊазалоо аракетин жасаган жазуучу, маркум Шүкүрбек Бейшеналиевдин айткандары жана Тайлак баатырдын  тарыхтагы орду тууралуу тарых илимдеринин кандидаты Жаныбек Жакыпбеков  жазып калтырды.

4-топко: Үркүнгө 100 жыл: Кыргыз элинин улуттук боштондук кыймылы

“1916-жылдагы көтөрүлүштүн негизги себептеринин бири — орус дыйкандарынын көп санда көчүп келүүсү жана аларды отурукташтырууда кыргыздарга карата зомбулуктун күчөшү болгон. Орус дыйкандарын Борбордук бөлүктөн көчүрүү иштеринде 1896-жылдан 1916-жылга чейин 237 миллион 310 миӊ рублдан ашуун каражат жумшалган. 1916-жылдагы Түркстандагы жалпы калктын 6 пайызын түзгөн орус жарандарына айдоо жердин 57 пайызы берилген. Келген дыйкандар кыргыздарды адам катары көрбөй, суунун башын ээлеп алышып, кыргыздарга суу бербей аларды жерлерин таштап кетүүгө аргасыз кылышкан,” — деген маалымат архивдик документте сакталган.

1916-жылдагы кыргыз элинин улуттук-боштондук көтөрүлүшүндө курман болгондордун 75 жана 90 жылдыгы эскерилип, куран окулган. Ысык-Көлдүн Сөөк, Бедел ашуусунда көмүлбөй калган сөөктөр жерге жашырылган. Боом капчыгайынын ичинде кыргыз элинин улуттук-боштондук көтөрүлүшүндө курман болгондорго арналып эстелик курулган.

1916-жылдагы кыргыз элинин улуттук-боштондук көтөрүлүшүндө курман болгондорду эскерүүнүн 100 жылдыгына карата китепканаларда, окуу жайларда илимий-практикалык конференциялар уюштурулду. Жаштар тарабынан жөө жүрүштөр болуп өттү.  Бишкек шаарынын түштүк тарабына эстелик тургузулуп жатат.  2016-жылдын күзүндө Кыргыз элинин улуттук боштондук кыймылынын (Үркүнгө) 100 жылдыгы белгиленет.

5-топко: 31-август —  Кыргыз Республикасынын Эгемендүүлүк күнү

31-августта —  Кыргыз Республикасынын көз карандысыздыгы ар бир жылы белгиленип турат. 1991-жылдын бул күнү Кыргыз Республикасынын Жогорку Кеӊешинин кезексиз сессиясында   «Кыргыз Республикасынын көз карандысыздыгы жөнүндө” токтом кабыл алынган. Кыргыз Республикасы көз карандысыз, эгемендүү, демократиялык мамлекет болуп жарыяланган.

Кыргыз Республикасынын Эгемендүү мамлекет болуп жарыяланышын БУУ баш болгон бир топ эл аралык уюмдар жана мамлекеттер таанып, өз өкүлчүлүктөрүн жана элчиликтерин ачууга жетишип, кызматташтыктын бардык түрлөрүн жүргүзүп келүүдө.

 Кыргыз Республикасынын көз карандысыздыгы мыйзам тарабынан бекитилип,  кийинки бардык кадамдар жаӊы укуктук базасына  өттү деген маанини билдирет.

1993-жылдын  5-майында Кыргыз Республикасынын Баш мыйзамы кабыл алынган.

Кыргыз мамлекеттүүлүгүнүн тарыхына сереп салсак, анын  базасы 20-кылымда пайда болгон. 1917-жылы Борбордук Азияда совет бийлиги орноп, 1918-жылы Түркстан Республикасы түзүлүп, анын курамына кыргыздар да кирген.

1924-жылдын  14-октябрында Кара-Кыргыз Автономиялык облусу түзүлүп,  кыргыз элин бир бүтүндүккө бириктирген.

2016-жылы Кыргыз Республикасынын Эгемендүүлүгүнүн 25, Кыргыз ССРинин түзүлгөндүгүнө 80, Кыргыз АССРинин түзүлгөндүгүнө 90 жылдыгы салтанаттуу белгиленип, Кыргыз мамлекеттүүлүгүнүн жана кыргыз элинин тарыхый жана маданий мурастарынын өзгөчө ордун көрсөтүп турат.

Мамлекеттик, расмий жана чет тилдер кафедрасынын башчысы, п.и.к.,

доцент Эсеналиева К., ага окутуучулар: Батыркулова А.Б., Түмөнбаева Ч.Д.

«История и культура Кыргызской государственности — гордость и богатство нации»

 Урок посвященный  году «Истории и культуры Кыргызской государственности»  для учащихся 5-9 классов общеобразовательных учреждений на 1 сентября 2016 года.

Тип урока: Обобщение и систематизация знаний.

Методы: Проблемный, наглядный, словесный.

Приемы: Мозговой штурм, работа в группе и с ключевыми словами,урок организуется в интерактивном режиме

Ресурсы к уроку: Раздаточный  материал, маркеры, ватманы, набор карточек с опорными словами: Караханидский каганат, «Благадатное знание», Всемирные игры кочевников, уникальный проект, тюркоязычные страны, Бухарский эмират, оседло-земледельческие племена, военачальник, национальная гордость, репрессия, народно-освободительное восстание, общинники-кыргызы, побуждение национального самосознание, этническое государство, государственность, День независимости, декларация, суверенный, законодательство, Конституция Кыргызской Республики, история и культурное наследие; набор цветных фломастеров; тексты № 1,2,3,4,5; Государственный Гимн КР.

Методические рекомендации для  проведения урока:

История и культура Кыргызской Республики многообразны и многолики, как и сам народ этой страны.  Идея урока заключается в изучении основных достижений кыргызской истории и культуры и их развития. Учащиеся выразят свое отношение к культуре и истории народа. Развиваются их коммуникативные умения через групповую работу, они смогут получить информацию о вкладе известных личностей в развитие истории кыргызского народа.

Учитель как  фасилитатор направляет,  облегчает, помогает и создает благоприятную среду для комфортной работы учащихся.

Примечание: Учитель, проводивший урок, учитывает уровень подготовки класса и возрастные особенности, может корректировать, дополнять предложенный материал.

Ход урока:

I. Организационный этап. (3 мин.)

Учитель и учащиеся приветствуют друг друга. Учитель поздравит  с началом нового учебного года.  Урок начинается с исполнения Государственного Гимна Кыргызской Республики.

Вступительное слово учителя: (2 мин.)

Ребята, 2016 год  по Указу Президента  Кыргызской Республики  Алмазбеком Атамбаевым объявлен годом  истории и культуры Кыргызстана. Сегодняшний наш урок посвящён году истории и культуры.

Тема нашего урока:«История и культура Кыргызской государственности — гордость и богатство нации. (Тема написана на доске и объясняется ученикам)

II. Актуализация опорных знаний учащихся. 3 мин.

Проводится «Мозговой штурм» по вопросу:

—  Как вы понимаете значение темы нашего урока? При этом учащиеся  опираются  на опорные слова, которые размещены на  доске или флип-чарте (они должны быть подготовлены до начала урока со стороны учителя)

III. Изучение нового материала. Работа с текстами. (20 мин.)

1. Класс произвольно делится на 5 групп по количеству текстов.

2. Каждая группа учеников получаеткарточку с текстом (№1 Ж.Баласагын, №2 Всемирные игры кочевников, №3 Тайлак-Батыр, №4 Общенародное  восстание 1916 года,    №5 Основание кыргызской государственности).

3. Ученики читают предложенный текст. Обсуждают его содержание в каждой группе.

4. Каждая группа готовит свою  презентацию с помощью  опорных слов. Группы презентуют свои работы.

5. Когда  группа презентует свою работу, остальные группы внимательно слушают,   задают вопросы, дополняют.

6. С помощью учителя учащиеся находят различия и сходства между текстами.

IV. Рефлексия10 мин.

1. Вопросы по текстам:

— В чем заключается идея Ж. Баласагына в настоящее время?

— Назовите основные цели и задачи Всемирных игр кочевников?

— Почему Тайлак-Батыр является примером для подражания подрастающего поколения?

— Назовите главные причины  национально-освободительной войны (Уркун) 1916 года.

— Какой документ  дает нам право отмечать  День независимости Республики?

2. Обратная связь.5 мин.

— Что нам дает знание своего прошлого и  истории своей страны?

— С какой целью мы  изучаем историю и культуру кыргызского народа?

— В чем важность изучения этой темы? (учащиеся высказывают свои точки зрения)

Вывод-резюме:

В заключение урока  отмечаем,  что в  год «Истории  и культуры Кыргызской государственности»  проводятся следующие  знаменательные даты в нашей Республике.

Ребята, из данных источников  выделяем мероприятия которые, проводятся в международном и республиканском масштабах:

Выше перечисленные истории и личности внесли огромный вклад в формирование Кыргызской Государственности, велико значение их на международном и национальном  уровне.

Подтверждением сегодняшнего урока будут слова Н.М.Карамзина: «Не может быть достойным гражданином тот, кто не знает истории Отечества»

VI. Домашнее задание: 2мин.

Используя тексты исторического материала и разные источники,подготовьте сообщение или напишите эссе о Жусупе Баласагыне, Тайлак баатыре и других известных личностях Кыргызстана в сотрудничестве с родителями, друзьями.

 Текст № 1 Ж. Баласагын.

Жусуп Баласагын родился в 1015-м, а по другим данным — в 1016 году в городе Баласагыне — первой столице Караханидского каганата, находившейся в восточной части Чуйской долины вблизи современного Токмока.

Созданный Жусупом Баласагыном в 1069-1070 годах на тюркском языке труд («Куттуу билим» — «Благодатное знание») переведен на многие языки мира. «Благодатное знание» является выдающимся памятником мирового духовного наследия, тюркской литературы, культуры и науки.  Кыргызы и другие тюркские народы по праву могут считать    первым тюркско-мусульманским шедевром своей письменной литературы.

Указом постановляется: отметить 1000-летие Жусупа Баласагына в 2015-2016 годах на высоком национальном и международном уровне. «Благодатное знание» являясь богатейшим источником сведений о жизни людей и государства, имеет особую ценность как энциклопедия  управления государством.

Автор  еще тысячелетие назад призывал каждого человека сочетать свои религиозные верования с ответственностью не только за собственную судьбу, но и за благополучие, единство общества и целостность государства. Идеи Жусупа Баласагына актуальны и в настоящее время, когда кыргызская государственность переживает период своего возрождения и проходит через серьезные испытания.

 Текст № 2 Всемирные Игры Кочевников

Всемирные Игры Кочевников — международные спортивные состязания по этническим видам спорта. В основу состязаний легли народные игры исторически кочевых народов Центральной Азии.

Инициатором проведения «Всемирных Игр Кочевников» выступила Кыргызская Республика. В 2012 году на саммите тюркоязычных стран в г. Бишкек была подписана Бишкекская декларация Президентами Республики Казахстан, Республики Азербайджан, Турецкой Республики и Кыргызской Республики.

Всемирные игры кочевников — это аналог Олимпийских, азиатских и параолимпийских игр. Эти игры дают возможность сохранить и показать все разнообразие культуры страны и сохранить подлинные духовные ценности кочевых народов.

Цели и задачи игр

Сохрание и возрождение культуры кочевых народов мира, через укрепление культурных связей между странами-участницами.

• Сохранение и вывод на международный уровень национальных видов спорта кочевых народов мира.

• Поддержка учреждений, деятельность которых посвящена развитию и пропаганде этноспорта в мире.

Первые Всемирные игры кочевников прошли в городе Чолпон-Ата Иссык-Кульской области Кыргызстана 9-14 сентября 2014 года.

Уникальный проект нового формата – всемирные игры кочевников во второй раз пройдет в сентябре 2016 года на побережье Иссык-Куль.

 Текст  № 3 Тайлак батыр

Тайлак батыр – предводитель кыргызов в борьбе с иноземными захватчиками.

Тайлак Рыскул уулу (1796–1838) родился на берегу реки Нарын, видный участник освободительного движения в 1 половине  19 века, выходец из племени саяк.

Кыргызские племена в начале XVIII в. от Бухарского эмирата отделяется в самостоятельное  владение в Ферганской долине с центром в Коканде. Население ханства составляли кочевые и оседло-земледельческие племена узбеков, таджиков, кыпчаков и кыргызов. Они соперничали друг с другом и то и дело меняли правителей. К 80-м годам XVIII в. в зависимость от Коканда попали все кыргызские земли Ферганы. После завоевания государство оказалось под тяжким бременем двойного гнета: кокандских властей и собственных феодалов.

Основную массу кыргызского населения составляла беднота. Бедный кочевник руководствовался в своей жизни указаниями феодала – родоправителя. Национальный герой — Тайлак батыр на протяжении почти двадцати лет был военачальником кыргызских племен, населявших Центральный Тянь-Шань, и возглавлял их борьбу против кокандских завоевателей.

В 1838 году Тайлак был отравлен кокандским  лазутчикам, после чего кыргызы Нарына были покорены Кокандским ханством.

 Его жизненный путь – это борьба за каждую пядь родной земли. Он является примером для подражания и нашей национальной гордостью.

 Текст  № 4 Общенародное восстание 1916 года

Главной причиной восстания была все расширяющаяся колонизация, жестокая эксплуатация местного населения, изъятие лучших земель у кыргызов в пользу русских  переселенцев.

Кыргызы были наиболее бесправными.  Поводом к восстанию послужил изданный 25 июня 1916 г. царский указ о мобилизации на военно-тыловые работы мужского населения в  возрасте    от 19–43 лет. Восстание 1916 года, охватившее весь Туркестан, не имело единого центра и общего руководства, но в ходе его из народных масс выдвинулся целый ряд способных организаторов. Многие,  боясь  наказания и репрессии,  бежали  в Китай. Народно-освободительное в целом восстание 1916 г. сопровождалось, однако, и рядом кровавых межнациональных столкновений, от которых пострадала часть переселенческого и коренного населения края. По подсчетам туркестанских чиновников, коренное население Северного Кыргызстана после восстания 1916 г. уменьшилось на 42 процента. Почти 150 тыс. человек бежало в Китай, было убито или пропало без вести.

Причинами поражения  были стихийность, слабая организация сопротивления, отсутствие технической оснащенности восставшего  населения. Народная война в 1916 года является национально-освободительной, антиколониальной и антивоенной.

Национально-освободительная война (уркун) 1916 года имеет значение в побуждении национального самосознания народа и попытке возрождения идеи этнической государственности и его решимости сражаться за свою свободу и независимость.

 Текст № 5  25 лет Кыргызской государственности.

Основание кыргызской государственности произошло в 20 веке.  В 1917 году в Средней Азии установилась советская власть, 1918 году была создана Туркестанская республика, кыргызы вошли в состав Туркестанской АССР. 14 октября 1924 года была создана Кара-Кыргызская  Автономная область, которая объединила в одно целое кыргызский народ.

Ежегодно 31 августа Кыргызское государство  отмечает День независимости Республики. В этот день в 1991 году внеочередная сессия Верховного Совета Республики Кыргызстан приняла постановление о «Декларации о государственной независимости Республики Кыргызстан». Республика Кыргызстан была объявлена независимым, суверенным, демократическим государством.

Это означало, что независимость республики закреплялась законодательно, и все последующие действия страны переходили в новое правовое поле.

5 мая 1993 года была принята Конституция Кыргызской Республики.

В 2016 году исполняется 25 лет государственной независимости Кыргызской Республики. Исполняется также 90 лет со дня образования Кыргызской АССР и 80 лет кыргызской государственности. Эти факты занимают особое место в историческом и культурном наследии народа Кыргызстана.

 К.Э. Эсеналиева, к.п.н, доцент, зав. кафедрой Государственного, официального и иностранных языков,  ст. преподаватели М.Ж.Корчубекова, Г.Бейшеналиева

Улуттук мамлекеттүүлүктүн калыптанышы жана өнүгүшү

 (Эгемендүүлүктүн  25  жылдыгына жана Тарых жана маданият жылына карата)

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН ЖАЛПЫ ОРТО БИЛИМ БЕРҮҮЧҮМЕКЕМЕЛЕРИНИН (МЕКТЕП, ГИМНАЗИЯ, ЛИЦЕЙ) 10-11-КЛАССТАРЫНДА 2016/2017-ОКУУ ЖЫЛЫНЫН 1-СЕНТЯБРЫНДА  ӨТҮЛҮҮЧҮ АЧЫК САБАК

Балдар Эне-Сай кыргыз мамлекети менен Улуу Кыргыз дөөлөтүнүн окшоштуктарын жана айырмачылыктарын айтып бергиле.Окшоштуктарын жана айрымачылыктарын көрсөткүлө Эне-Сай кыргыз мамлекети Улуу Кыргыз дөөлөтүОкуяларды даталары менен салыштыргыла. Урматтуу окуучулар, ушуну менен сабагыбыз аяктады. Активдүү катышканыӊарга чоӊ рахмат!Даталарды окуялар менен дал келтиргиле

А. Доталиев., К. Азимова, ППСГД кафедрасынын ага окутуучулары

Формирование и развитие национальной государственности

(к 25-летию независимости и году “Истории и культуры”)

ОТКРЫТЫЙ УРОК ДЛЯ УЧАЩИХСЯ 10-11 КЛАССОВ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ (ШКОЛ, ГИМНАЗИЙ, ЛИЦЕЕВ) КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКИ НА 1 СЕНТЯБРЯ 2016-2017 УЧЕБНОГО ГОДА

Ребята, заполните диаграмму Венна Государство енисейских кыргызов Кыргызское великодержавиеСоотнесите события и даты.

Дорогие ребята! Наш урок подошёл к концу. Спасибо за активное участие.

Доталиев А.К. Азимова М.Л., преподаватели кафедры ППСГД