ЭЛЕКТРОНДУК ТАМЕКИНИН (ВЕЙП) ӨСПҮРҮМДӨРДҮН ДЕН СООЛУГУНА ТИЙГИЗГЕН ТААСИРИ

Учурда өспүрүмдөрдө дагы бир терс адаттын пайда болгондугу байкалды. Бул мектеп окуучуларынын электрондук тамеки (вейп) тартышы. Ал тургай айрым ата-энелер да тамекиге караганда мунун зыяндуулугу жок экендигин айтып, өздөрү уруксат берген учурлар кездешүүдө. Мектептеги тарбия иштерин көзөмөлдөөдөгү олуттуу болгон ушул темага кайрылып, электрондук тамекинин зыяндуулугу тууралуу көбүрөөк маалымат берүү керек экендигин сунуштайбыз. Ата-энелер жыйналышында бул темада атайын сөз козгоо зарыл.

 Вейп деген эмне жана ал эмне  үчүн коркунучтуу?

Бул түтүн бууландыргычтар. Түзүлүшү ар кандай конструкцияларда жана өлчөмдөрдө болушу мүмкүн: сопло түтүгү же узун цилиндрлер менен кутучалар түрүндө. Электрондук тамекилерге жана мини кальяндарга арналган ар кандай жыпар жыттуу касиетке ээ вейп суюктуктары сатылат. Дал ошол суюктуктарды улам толтуруп турууга боло турган тамекинин бир түрү.

Вейп суюктуктарынын болжолдуу курамы:

Өндүрүүчүлөрдүн жарнамалык  стратегиялары

1. Электрондук тамеки аркылуу кадимки тамекинин чегүүнү «акырындык менен» токтотуу мүмкүнчүлүгү. Бирок, чындыгында, вейпингге өткөндө, көпчүлүк тамеки чеккендер кадимки тамекилерди колдонууну толугу менен таштабайт, электрондук жана салттуу тамеки чегүүнү айкалыштыруу менен аны ого бетер күчөтүшөт, кээ бир жагдайларда кадимки тамекилерден таптакыр баш тартышса дагы, электрондук тамекилерди кыянаттык менен андан да көп колдоно башташат.
2. Көп жолку колдонуу, суюктуктарды толтуруп туруу. Вейб колдонуучулар негизинен никотинди «толтуруп туруу аны бир нече жолу колдоно билүү вейптин негизги артыкчылыгы» деп билишет. Кээ бир электрондук тамекилер компьютерден жана ноутбуктан заряддала турган флэш-дискке окшош, ошол эле учурда капсуладагы никотиндин деңгээлин тамекинин бүтүндөй бир кутусуна салыштырууга болот.
3. 3. Жагымдуу жыт менен айкалыштыруулары. Ооба, мурда чылымкөйлөр көчөгө же өзүнчө бөлмөлөргө “тамеки тартууга” кетүүгө аргасыз болушса, азыр алар дээрлик бардык жерде тамеки тартууга мүмкүнчүлүк алышты.
4. Стилди кошумча кооздук катары толуктоо. Ар кандай дизайндагы жаркыраган жана ар түрдүү кооз формадагы вейптер, көптөгөн даамдар жана жыпар жыттар менен жагымдуу толуктоолор балдар жана өспүрүмдөр үчүн олуттуу азгырык болуп саналат. ДССУнун маалыматы боюнча, тамеки корпорациялары өсүп келе жаткан өспүрүм аудиториялары аркылуу өз рыногун акырындык менен модернизациялоодо.

Окумуштуулардын изилдөөлөрү

Жакында жүргүзүлгөн изилдөөдө окумуштуулар өспүрүмдөрдүн үч тобун салыштырышкан: биринчи топтогулар дайыма электрондук тамекилерди гана колдонушса, экинчилер кээде стандарттык тамекилерден тышкары электрондук тамекилерди да колдонуп жүрүшкөн, ал эми башкалары эч качан тамеки колдонушкан эмес. Натыйжада, биринчи топтогу өспүрүмдөрдун заарасынан акрилонитрил, акролеин, пропилен оксиди, акриламид жана кротональдегид сыяктуу уулуу химикаттарды кыйла көп табышкан.

Вейптин өспүрүмдөрдүн ден-соолугуна тийгизген таасири

Вейп суюктуктарынын кээ бир түрлөрүнүн курамында никотин бар, ал өспүрүмдөрдүн мээсинин өнүгүүсүн жайлатат, эс тутумга, концентрацияга, өзүн-өзү башкарууга жана окуу жөндөмүнө терс таасирин тийгизет. Башка терс таасирлерин алсак, никотинсиз суюктуктар менен вейпти үзгүлтүксүз колдонуу, иммунитеттин төмөндөшү, ткандардын өпкөнүн жана жүрөктүн бузулушу жана когнитивдик бузулууга алып келет.

Зыянсыз вейптер барбы?

Терс таасирлери көбүнчө суюктуктун түрүнө жараша болот,      суюктуктарда GRAS тастыктамасы бар,  б.а. тамак-аш максаттарында колдонулушу мүмкүн. Бирок тамеки тартуу процессинде алар ысып, бууланып, организмге уулуу таасирин тийгизет. 2015-жылдагы изилдөөнүн жыйынтыгы көрсөткөндөй, глицерин жана пропиленгликол вентилятор суюктуктарында ысытылганда формалдегидди бөлүп чыгаруучу кошулмалар пайда болот. Зат канцероген болуп саналат жана рактын пайда болуу коркунучун жогорулатат.

Тамеки тартуу физикалык жана психологиялык  көз карандылыкты пайда кылат

Көпчүлүк тамеки чеккендер никотинди колдонууну уланта беришет (ал эми вейптерде азыр андан да көп). Болгону алар кадимки тамеки чекпейт жана бул аркылуу алар “көз карандылыктан арылуу” сезимин ала алышат. Бирок чындыгында никотинден баш тартуу анчалык деле жөнөкөй эмес – бул мээнин нейротрансмиттердик метаболизмине таасир этет, допамин системасынын узак мөөнөттүү бузулушуна алып келет.

Бегимай Тайжанова,

Сезим Бактыбек кызы,

«Маариф» билим берүү

комплексинин психологдору