АЯЛДАРДЫН УКУКТАРЫ ЖАНА МҮМКҮНЧҮЛҮКТӨРҮ STEM АРКЫЛУУ КЕҢЕЙТИЛЕТ

Өткөн аптада Билим берүү жана илим министрлиги менен биргеликте БУУнун Өнүктүрүү программасы уюштурган конференцияда  Кыргызстандагы аялдардын STEM (илим, технология, инженерия жана математика) жаатындагы муктаждыктары талкууланды. Ошондой эле STEM4ALL коомчулугунун өнөктөштөрү менен “STEM4ALL кесиптердин келечеги үчүн”, “STEM FAIR” жарменкеси жана “Келечек жөнүндө диалогдор” иш-чаралары дагы камтылды.

Гендердик теңчилик

Аталган конференциянын максаты – аялдардын укуктарын илгерилетүү жана STEM4ALL коомчулугунда гендердик теңчиликти жана санариптик күн тартибин позициялоо боюнча жамааттык аракеттерди координациялоону көздөдү.

Иш-чаранын жүрүшүндө БУУӨПтүн “Кыргызстанда STEM тармагындагы аялдардын муктаждыктарын COVID-19дан кийинки мезгилде баалоо” баяндамасы жана STEM тармагындагы аялдардын көйгөйлөрү, өсүү жана өнүгүү мүмкүнчүлүктөрү тууралуу “Mentoring Her” санарип платформасы сунушталды.

Конференцияда Билим берүү жана илим министрлигинин, Президенттин Администрациясынын, Жогорку Кеңештин, индустриянын лидерлеринин өкүлдөрү сөз сүйлөп, идея алмашуу жана илим, технология, инженерия жана математика тармактарындагы мүмкүнчүлүктөрдү изилдөө үчүн аянтча түзгөн панелдик дискуссиялар жана жарманке болду.

Жогорку Кеңештин депутаты Шарапаткан Мажитова технология менен инновацияны өздөштүрүүнүн жана аны күнүмдүк жашообузда колдонуунун маанилүүлүгүн белгиледи.

— Биз баарына, анын ичинде аялдарга жана майыптарга бирдей укуктарды камсыз кылышыбыз керек. Саламаттык сактоо министрлиги климаттын өзгөрүүсү, санариптик трансформацияны күчөтүү жана Кыргызстанда гендердик теңчиликти тездетүү маселелерин чечүү үчүн колдонулушу мүмкүн. Жакында кабыл алынган “Билим берүү жөнүндөгү” мыйзамы, айрыкча айыл жеринде жана алыскы аймактарда кыздардын катышуусу үчүн бекем негиз түзөт, — деди депутат.

Президенттик администрациянын саясий жана экономикалык изилдөөлөр бөлүмүнүн башчысы Алмаз Исанов: «STEM – бул хобби эмес, бул мамлекеттик саясатты колдоого тийиш болгон экономикалык драйвер. Экономикалык шамал багытын өзгөрттү. Шамал Азияга көчүп кетти: Япония, Түштүк Корея, Кытай. Өзгөрүү технологиялык революциянын натыйжасында болду. Эгер сиз дүйнөлүк экономиканын бир бөлүгү болгуңуз келсе, анда сиз STEM адиси болушуңуз керек.  STEM Кыргызстан сыяктуу деңизге чыга албаган өлкөлөр үчүн куткаруучу болуп саналат».

Ал эми билим берүү жана илим министринин орун басары Бекжан Супаналиев Кыргызстандын санариптик келечеги ар түрдүү жана квалификациялуу жумушчу күчүн тарбиялоодон көз каранды экенине токтолду.

— Бул үчүн аялдарга STEM тармагында мыкты болууга мүмкүнчүлүк беришибиз керек. Билим берүү жана илим министрлиги мектептерде предметтерди бекемдөө аркылуу билим берүүнү өзгөртүү үчүн иштеп жатат, — деди министрдин орун басары.

БУУӨПтүн коомчулук менен байланыш бөлүмүнүн башчысы Айнагүл Абдрахманованын маалыматына таянсак, Япония өкмөтү каржылаган «Насаатчылык кылуу» платформасы БУУӨП Digital X глобалдык программасынын алкагында жакында ишке киргизилет.

Япониянын Кыргыз Республикасындагы элчиси Хидеки Года STEM жаатында өнөктөштүктү өнүктүрүүнүн маанилүүлүгүн баса белгиледи.

— Кыргызстан Япония сыяктуу эле, аялдар арасында STEM облусундагы тоскоолдуктарды жоюудан утушу мүмкүн. STEM жана инновациялардын кызматкерлеринин ортосундагы тыгыз байланышты эске алуу менен, айымдарды STEM карьерага умтулууга үндөө – алардын өсүү потенциалын жогорулатат. Өткөн жылы биз жаштар үчүн «Балатек» Балдар программасы боюнча биринчи олимпиаданы колдоп, 50000ден ашык мектеп окуучуларын чогултуп, алар оюн аркылуу IT чеберчилигин жогорулатышкан, — деди элчи.

БУУӨПтүн Туруктуу өкүлү Александра Соловьева өз сөзүндө, Кыргызстанда аялдардын үчтөн бири гана интернетти активдүү колдонушат жана компьютердик сабаттуулукка ээ экендигин белгиледи.

— Жогорку билимдүү аялдардын үлүшү 31,3% ды түзөт. Бул аялдардын санариптик трансформация процесстерине активдүү катышуусу үчүн жетишсиз. Биз аялдардын STEM жаатында катышуусу жөн гана теңчилик маселеси эмес экенин моюнга алышыбыз керек. Бул Кыргызстандын келечеги үчүн экономикалык зарылчылык. STEM жумушка орношуу гендердик эмгек акыдагы ажырымды жоюуга жардам берет жана эмгек акынын, ошондой эле өндүрүмдүүлүктүн жогорулашына алып келет. Изилдөө STEM аймактарындагы аялдардын абалына жарык чачып, алар туш болгон көйгөйлөрдү белгилеп, өлкөнүн санариптик жумушчу күчүндөгү гендердик ажырымды жоюу боюнча сунуштарды берди. Дүйнөлүк экономикалык форумдун маалыматы боюнча, келечектеги жумуш орундарынын 90%дан ашыгы санариптик көндүмдөрдү талап кылат, ошондуктан STEM жааты маанилүү. Бирок аялдар дагы эле бул тармактарда аз көрсөтүлөт, бул глобалдык көйгөй, — деди А.Соловьева.

Сунуштар

«STEM4ALL» конференциясында  аялдардын STEMге катышуусун жеңилдетүү жана тоскоолдуктарды жоюу боюнча сунуштардын комплекстүү топтому сунушталды.

Өзүн-өзү сыйлоо, коомдогу мамиле жана билим берүүнү жакшыртуу жөнүндө сунуштар айтылды. Алар: билим берүү системасында  негизги иш-аракеттерге кесипке багыт берүү боюнча кызмат көрсөтүүлөрдү жакшыртуу, Инсанга багытталган окутууну киргизүү, STEM инфраструктурасын жакшыртуу, STEM окутуучуларына жогорку акы төлөөнү камсыз кылуу жана окутуучулардын квалификациясын жогорулатуу кирет. Бул багыттар билим берүү системасында гендердик теңчиликти жана сапаттуу үй-бүлөлүк билимди жайылтуучу натыйжалуу саясатты иштеп чыгуу үчүн кылдат изилдөөнү жана талкуулоону талап кылат.

— STEM предметтерин мектепке чейинки жана мектеп программаларына интеграциялоо жаш кезинен баштап бардык болгон кызыгууну жана бекем негизди түзүү үчүн өтө маанилүү. Бул ыкма балдарга, айрыкча, кыздарга STEM аймактарына бекем пайдубал жана кызыгуу өрчүтүүгө мүмкүндүк берет, бул алардын STEMге узак мөөнөттүү катышуусуна жана ийгилигине өбөлгө түзөт. Аларды ушул темалар менен эрте тааныштырып, “биз эч кимди артта калтырбай, жаркын келечекке жол ачабыз” деген чакырык болушу керек, — дейт А.Абдрахманова.

Колдоо жана өзүнө ишенүү сунушу да өтө маанилүү экени белгиленди.  Анткени  STEMди окуп жаткан кыздардын өзүнө болгон ишенимин жогорулатуу үчүн колдоо тармактарын түзүүгө багытталат. Демилгелер жеке адамдарга гана эмес, алардын түздөн-түз колдоосуна, анын ичинде ата-энелерге, мугалимдерге жана аталар сыяктуу таасирдүү инсандарга гендердик стереотиптерге каршы чыгуу жана STEM карьера үй-бүлөлүк ролдорго каршы эмес экенин ырастоо үчүн багытталышы керек экени айтылды. Ошондой эле жеке мамилелер боюнча да сунуш айтылды. Мисалы, STEMге тиешеси жок эркектердин STEM менен алектенген аялдарга карата шектенүүлөрүн жоюуга артыкчылык берет жана аталар/камкорчулар менен байланышка өзгөчө көңүл бурат. Максаты  — гендердик теңчилик жана сапаттуу билим жаштайынан кубатталып, STEM адилеттүү келечек үчүн негиз түзө турган инклюзивдүү  STEM чөйрөсүн түзүү.

Бул сунуштар, эгерде алар чогуу ишке ашырылса, гендердик ажырымды жоюп гана тим болбостон, Кыргызстандын санариптик трансформациясына олуттуу салым кошо турган ар түрдүү жана ыйгарым укуктуу жумушчу күчүн өнүктүрүү боюнча жол картасын түзөт.

Мастер-класс

«Роза Отунбаеванын демилгеси» фонду өнөктөш катары иш-чаранын катышуучулары үчүн “Жашыл энергетиканын келечеги” жана “Дизайндын келечеги” аталышында эки мастер-класс уюштурду. Катышуучулар 3д принтерде иштөө жана моделдөө темасында жана автоматташтырылган долбоорлоо тутумдары жана кайра жаралуучу энергия жөнүндө маалымат алышты.

— “STEM4ALL кесиптердин келечеги үчүн” конференциясы жана жарманкеси билим жана тажрыйба алмашууда актуалдуу маселелерди талкуулоо үчүн баалуу аянтча болуп берди. Бул иш-чаранын ийгиликтүү өтүшүнө тиешеси бар бардык катышуучуларга, уюштуруучуларга жана өнөктөштөргө ыраазычылык билдиребиз. STEM4ALL демилгесинин максаты — санариптик трансформациядагы гендердик теңчиликке көмөктөшүү жана STEM жана технологиялык инновацияларда аялдар менен эркектердин бирдей катышуусун камсыз кылуу болуп саналат,  — дейт фонддун аткаруучу директору Роза Кайыкова.

Белгилей кетүү керек, STEM4ALL — бул БУУӨПтүн жана ЮНИСЕФтин гендердик теңчиликке карай прогрессти тездетүү жана Европа жана Борбордук Азиядагы эртеңки жумушчу күчүнүн муктаждыктарын канааттандыруу үчүн аялдардын жана кыздардын гендердик теңчиликке карай өкүлчүлүгүн жогорулатуу үчүн платформасы. STEM4ALL кеңири аудиторияга арналган: аялдар менен кыздардан тартып саясатчыларга жана жеке сектордун өкүлдөрүнө чейин. Бул гендердик теңчиликти жана региондогу жана анын чегинен тышкары STEMге кошулууну жайылтуу үчүн коомчулукка билим берүү, изилдөө жана жаңылыктар үчүн виртуалдык коомдук форум.

Гүлнара АЛЫБАЕВА, “Кут Билим”