КЕЛЕЧЕКТЕГИ КЕСИПТЕР

Эмгек рыногу технологиялык жана социалдык тенденциялардын таасири астында абдан тез өзгөрүүдө. Көптөгөн кесиптер эскирип жок болуу алдында калып, алардын ордун жаңы адистиктер ээлеп жатат. Суроо-талапты сактап калуу үчүн, бүгүнкү күндөгү студенттер жана мектеп окуучулары турмуштук маанилүү кесиптердин компетенцияларын билиши керек. Жакынкы 5-10 жылда адамдар кандай жөндөмдөргө муктаж болот?

500 МИЛЛИОНДОН АШЫК ЖАҢЫ ТИРКЕМЕЛЕР ДИЗАЙНЕРЛЕРДИ ТАЛАП КЫЛАТ

Дүйнөлүк экономикалык форум 2025-жылга карата жумушчу күчүнүн жарымынан көбү санариптик көндүмдөрдү кайра даярдоого муктаж болорун болжолдоодо. Программалоонун, маалымат базаларынын жана киберкоопсуздуктун негиздерин өздөштүргөн бүтүрүүчүлөр өзгөчө суроо-талапка ээ болот. Ар түрдүү тармактардын өкүлдөрүнүн ортосунда көпүрө кура алган бүтүрүүчүлөр иш берүүчүлөрдүн жактыруусунда болушат. Мисалы, Чыгармачыл ой жүгүртүү. Жаңы стандарттуу эмес идеяларды жаратуу, көйгөйлөрдүн оригиналдуу чечимдерин табуу, белгисиздик менен күрөшүү.

IDC изилдөө фирмасынын маалыматы боюнча, 2024-жылга карата 500 миллиондон ашык жаңы санариптик тиркемелер жана түзмөктөр чыгармачыл иштеп чыгуучуларды жана дизайнерлерди талап кылат.

Маалыматты башкаруу, ишенимдүү булактарды издөө, маалыматтарды критикалык баалоо да маанилүү болот. Маалыматтын көлөмү ар бир эки жылда эки эсеге көбөйөт. Ошондуктан адамдар жалганды чындыктан ажыратып, бул маалыматтар океанында өз жолун таба билиши керек.

ЖАКЫНКЫ 5-10 ЖЫЛДА ЖОК БОЛУУЧУ КЕСИПТЕР

Жакынкы жылдары көптөгөн жаңы жумуш орундары пайда болгону менен жыл өткөн сайын көп кесиптер өзүнүн актуалдуугун жоготуп, маалымат технологиянын өнүгүшү менен жаңы кесиптер пайда болууда. Айрым эксперттердин айтымында, бир катар жумуш орундар эртең керексиз болуп калат. Жасалма интеллектин пайда болушу көптөгөн кесиптердин жок болуу коркунучуна кептеди. Алардын катарында төмөндөгү кесиптер бар деп айтсак болот. Мисалга алсак кассир. Учурда чоң дүкөн, маркеттерде адамдар компьютер, экрандар аркылуу банктык карталарын туташтырып өздөрү эле соода кылып калышты. Жакынкы аралыкта кассирлердин ордун роботтор ээлеши мүмкүн. Андан кийинкиде турагенттер турат. Жолдомону, билетти онлайн сатып алып, эс алуучу жайларды дагы интернеттен тандап, брондоп койсо болот. Жасалма интеллект азыр эле эл аралык ЖМКда тездикте жаңылык жазып баштаганы белгилүү. Андыктан журналисттер жана тексттерди оңдоп, катасын текшерүү үчүн корректорлор дагы керексиз болот. Атүгүл медицина тармагында да кишилердин саны азаят. Роботтор азыр эле хирургиялык операцияларды жасоодо. Андан соң почточулар, китепканачылар, бухгалтерлер, котормочулар автомеханиктер жок болуучу кесиптердин катарында. Жаңы технологиянын өнүгүшү менен адамдардын жумушу, жашоо турмушу жеңилдөөдө. Бирок көптөгөн адамдар жумушсуз калаары бир жагынан өкүнүчтүү маселе бойдон калууда. Ошондуктан жаңы кесиптерди, азыртадан үйрөнүү, келечек муунга туура кесипти тандатуу абдан маанилүү.

КАНДАЙ КЕСИПТЕР МААНИЛҮҮ БОЛОТ?

Биринчи кезекте эң суроо-талапка ээ боло турчу кесип бул AI тармагындагы компьютердик көрүү иштеп чыгуучусу. Мындай адистер визуалдык сүрөттөрдү таануу жана талдоо үчүн алгоритмдерди жана нейрон тармактарын түзүшөт. Бул айдоочусуз транспорт, акылдуу шаарлар, робототехника жана башка көптөгөн тармактар үчүн негизги технология. Математика, программалоо жана машина үйрөнүү боюнча билим талап кылынат. Экинчи сапта гендерди редакциялоо боюнча адис. Адамдын, жаныбарлардын жана өсүмдүктөрдүн гендерин редакциялоо биотехнологиянын активдүү өнүккөн багыты болуп саналат. CRISPR жана башка генетикалык “кайчыны” түшүнгөн биологдор, биоинформатиктер жана программисттер. Булар медицинада жана айыл чарбасында жаңы революцияны жаратышат.

Үчүнчүдө виртуалдык дүйнөлөрдүн архитектору. Виртуалдык (VR) жана кеңейтилген (AR) реалдуулук доорунда санариптик пейзаждарды жана объектилерди долбоорлоо боюнча адистер керек. Алар билим берүү, телекөрсөтүү үчүн 3D дизайнерлери, моделдер жана программисттер метаверс үчүн платформаларды түзүшөт. Төртүнчүдө киберкоопсуздук боюнча адис. Кеңири жайылган санариптештирүү заманында кибер коркунучтардан коргоо боюнча адистер керек болот. Жаңы коопсуздук системаларын иштеп чыгуучуларга, ошондой эле бизнес жана мамлекеттик органдар үчүн аудиторлорго жана консультанттарга суроо-талап жогору болот. Бешинчиде кардар маалыматтарынын менеджери турат. Чоң маалыматтар доорунда керектөөчүлөрдүн ири көлөмдөгү маалыматтарын чогултуу, сактоо, талдоо жана акчага айландыруу боюнча адистерге муктаждык өсүүдө. Аналитикалык, математикалык, экономикалык көндүмдөр жана IT инфраструктурасын билүү талап кылынат.

БИЗ УГУП КӨРБӨГӨН КЕСИПТЕР ПАЙДА БОЛОТ

Элестетип көрүңүз: мындан 10 жыл мурда СММ (социалдык медиа маркетинг) деген термин жок болгон, ал эми бүгүнкү күндө ал эң популярдуу кесиптердин бири. Ушул сыяктуу алдыдагы жылдарда жаңы кесиптердин болжолдуу тизмегин карап көрөлү.

1. Нейротехнология боюнча адис. Медицинадагы, технологиядагы жаңы чектер, AI — мээ-компьютер интерфейси. Фишкаларды, нейроимпланттарды, протездерди, ойлорду жана эмоцияларды таануу системаларын иштеп чыгуу. Нейрологдордун, программисттердин, инженерлердин командалары.

2. Биоинженер. Белгиленген касиеттери бар гибриддик биологиялык системаларды, клеткалык жана ткандык структураларды түзүү. Гендик инженерия, бионика, медицина тармагы да суроо-талапка ээ болчу кесиптердин катарында.

3.  NBIC технологиялары боюнча адис NBIC: Nano, Bio, Info, Cogno. Нанотехнологияны, биотехнологияны, маалыматтык технологияларды, когнитивдик илимди бириктирген көп тармактуу тармак. Өркүндөтүлгөн мүнөздөмөлөрү бар колдонмолорду иштеп чыгуу.

4. Экоаналитик. Айлана-чөйрөнүн абалына мониторинг жүргүзүү, эмиссияларды инвентаризациялоо, “жашыл” технологиялардын натыйжалуулугун талдоо. Чоң маалыматтар менен иштөө, математикалык моделдөө жана экологиялык процесстерди түшүнүү көндүмдөрү талап кылынат.

5. Техно-стилисттер. Инженер-технологдордун, конструкторлордун, IT адистеринин, тигүүчүлөрдүн, кескичтердин жана чыгармачыл топтун жетекчилеринин жөндөмүнө ээ адистер. Долбоорлор менен иштөөдө алар максаттуу аудиториянын керектөөлөрүн туура баалап, инновациялык нерселердин кооздугуна гана эмес, алардын ыңгайлуулугуна, коопсуздугуна жана экологиялык тазалыгына кам көрүшү керек.

6. Кайра иштетүү боюнча технолог. Материалдарды көп жолу колдонуунун технологияларын иштеп чыгуучу жана ишке ашыруучу, өндүрүш калдыктарынан жаңы материалдарды түзүүчү, ошондой эле калдыксыз өндүрүш технологияларын иштеп чыгуучу адис.