БАЛАНЫН БИЛИМИН ОЮН АРКЫЛУУ КАНТИП ӨРКҮНДӨТҮҮГӨ БОЛОТ?

(Жапониянын билим берүүдөгү тажрыйбасынан)

Жапон окуучулары PISA — мектеп окуучуларынын функционалдык сабаттуулугун баалоочу тесттин жыйынтыгы боюнча дүйнөдөгү эң мыктылардын катарына кирет. Адистер мындай жыйынтыктын себеби жапон мектеби академиялык билимди өнүктүрүү үчүн гана эмес, ошондой эле биргелешип өнүгүүчү окуу жай экендигинде деп эсептешет.

Ойноо аркылуу үйрөнүү

Жапон мектеп билим берүү системасы “3-6-3-3-4” түзүмүнө ылайык жүргүзүлөт, ал үч жылдык бала бакча, алты жылдык башталгыч мектеп, үч жылдык орто мектеп, үч жылдык жогорку мектеп жана төрт жылдык бакалавриат окуусунан турат.

Жапон мектептериндеги сабактар эркин жана жагымдуу атмосфераны түзөт. Окуучулар ката кетирүүдөн коркушпайт, анткени алар аларды баалуу окуу ресурстары деп эсептешет. Комплекстүү өнүгүү көз карашынан алганда, мугалимдер академиялык ийгиликтерден тышкары, балдардын психологиялык жыргалчылыгына да көңүл бурушат. Жапон мектептеринде оюн аркылуу окутуунун жогорку деңгээлде өнүккөн системасы бар. Балдар үчүн оюн жөн гана эс алуу же көңүл ачуу эмес, ал — жаңы нерселерди үйрөнүү процесси. Жапон билим берүү системасында “ойноо аркылуу үйрөнүү” маанилүү орунду ээлейт жана балдардын билимин жана көндүмдөрүн жогорулатуунун маанилүү ыкмасы катары каралат.

Курулуш блоктору, ролдук оюндар жана ачык асман алдындагы оюндар сыяктуу иш-аракеттер мектепке чейинки билим берүүдө кеңири таралган. Оюн аркылуу балдар табигый түрдө кызматташууну, кезекте турууну жана эрежелерди түшүнүүнү үйрөнөт. Мисалы, курулуш блоктору менен ойноо аркылуу балдар бийик имараттарды куруп гана тим болбостон, үй же шаар курууда достору менен кеңешип, чыгармачылык жана баарлашуу көндүмдөрүн да өнүктүрүшөт. “Тамак жасоо” сыяктуу ролдук оюндарда балдар ролдорду бөлүштүрүү менен социалдык түзүлүштү жакшыраак түшүнүшөт. Ошентип, “ойноо” коомду түшүнүүнүн биринчи кадамы болуп калат.

Балдар башталгыч мектепке өткөндөн кийин, окуу менен оюндун ортосундагы байланыш бекемделет. Бала бакчада оюн негизги иш-аракеттердин бири. Анткени балага партада бир орунда мугалимди угуп отуруу бир топ кыйын болушу ыктымал. Ошондуктан Жапонияда бул айырмачылыкты азайтуу үчүн оюн элементтери биринчи класстын сабактарына активдүү киргизилет.

Математика сабагында кандай оюндар колдонулат?

Оюн элементтери бар биринчи класстын сабактарынын мисалдарын келтирели. Математика сабагын алсак, мында биринчи класста сандарды окутуу үчүн ар кандай куралдар — блоктор жана карточкалар колдонулат. Ар бир окуучунун өзүнүн материалдары бар. Мугалим доскага чоң блокторду же карточкаларды көрсөтөт жана материалды визуалдык мисалдар аркылуу түшүндүрөт. Мисалы, сандарды айкалыштыруу оюнунда бир окуучу блоктордун айрымдарын жаап коёт, ал эми экинчи окуучу канча блок жашырылганын табууга аракет кылат. Дагы бир мисалда, окуучу “5” саны жазылган карточканы көрсөтүп, “9 санын алуу үчүн канчаны кошуу керек?” — деп сурайт. Ойноо балдарга саноонун негизи болгон сандардын айкалыштарын жакшыраак түшүнүүгө жардам берет.

Илим жана коомдук изилдөөлөр качан башталат?

Жапонияда илим жана коомдук изилдөөлөр үчүнчү класстан баштап окутулат, ал эми “айлана-чөйрөнү изилдөө” биринчи жана экинчи класстарда окутулат. Бул класста балдар үй-бүлө, мектеп, мезгилдик өзгөрүүлөр, жаратылыш, жаныбарлар жана башкалар сыяктуу темаларды изилдешет. Жөн гана партада отуруунун ордуна, окуучулар байкоолорго жана эксперименттерге активдүү катышат. Мисалы, биринчи класстын окуучулары ар кандай мезгилдерде сыртта ойноп, андан кийин байкоолору менен бөлүшө алат. Ошентип, балдар ар бир мезгилдин өзгөчөлүктөрүнө байкоо жүргүзүү аркылуу ал жөнүндө көптөгөн маалыматтарды билип, өз алдынча өсүмдүктөрдү өстүрүшөт жана жаныбарларга кам көрүшөт.

Эне тилин кантип таасирдүү окутууга болот?

Эне тилин окутууда, тагыраак айтканда, жаңы сөздөрдү үйрөтүүдө оюн көп колдонулат. Оюндар аркылуу окуучулар сөз байлыгын, логикалык ой жүгүртүүсүн жана экспрессивдүүлүгүн өнүктүрүшөт. Оюн окуу процессин кызыктуураак кылат жана оозеки көндүмдөрдү кызыктуу түрдө өнүктүрүүгө жардам берет.

Англис тили жана заманбап оюндар

Башталгыч класстын англис тили сабактарында оюндар маанилүү ролду ойнойт. Мисалы, карталар менен оюндар, бинго, талкуу оюндары жана башка оюндар колдонулат.

Оюндарды колдонуу балдарга англис тилин колдонуудан тынчсызданууну азайтууга жана активдүү айтылышын жана баарлашуусун өнүктүрүүгө жардам берет. Оюн ошондой эле балдарга жаңы сөздөрдү жана сөз айкалыштарын табигый түрдө өздөштүрүүгө жардам берет, ал эми топтук иш баарлашуу жана кызматташуу көндүмдөрүн өнүктүрөт.

Дене тарбия сабагында кандай оюндар ойнотулат?

Дене тарбия боюнча Жапониянын улуттук стандартына ылайык, биринчи жана экинчи класстарда активдүү оюндар киргизилет. Эстафета жарыштары жана башка бир топ оюндар аркылуу балдар физикалык активдүүлүктүн жана кыймылдын негиздерин үйрөнүшөт, ошол эле учурда кызматташууну жана эрежелерди сактоону өнүктүрүшөт.

Акыркы жылдары Жапониянын билим берүү системасы көз карандысыздыкка, баарлашууга жана терең түшүнүүгө негизделген окууга өзгөчө басым жасап келет. Балдар «Эмне үчүн?» сыяктуу суроолорду бере турган чөйрөнү түзүү маанилүү жана «Мен аракет кылып көрөйүнбү?» деген суроолор алардын кызыгуусун жана окууга болгон каалоосун ойготот.

Оюн аркылуу үйрөнүү билимди тереңдетет, окууну кызыктуу кылат жана балдарга материалды жакшыраак топтоого жана эс тутумун жакшыртууга жардам берет. Бул ыкманы Кыргызстандын мектептеринде, айрыкча, башталгыч билим берүүдө колдонсо, пайдалуу болорунда шек жок.

Уланбек МАМБЕТАКУНОВ, профессор,

Каори ТАНИКАВА,

Жапон агенттигинин (JICA) волонтеру